Başkent Mogadişu’daki seçimin 3. turunda, mevcut cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu ve eski cumhurbaşkanlarından Hasan Şeyh Mahmud yarıştı. Resmi olmayan sonuçlara göre, Mahmud, son turda oyların 214’ünü alırken, Fermacu 110 oyda kaldı. İkinci turda yarışan 4 isimden biri olan Puntland Eyaleti Başkanı Abdulkadir Dani, seçimden önce Mahmud’a desteğini açıkladı.

Somali’de 2012-2017 yıllarında cumhurbaşkanlığı görevi yapan Mahmud, ülkede ikinci kez bu göreve gelen ilk isim oldu.

“Siyasi intikam almayacağız”

Dün başlayan ve seçimin 3. tura kalması sonrası bugüne uzayan cumhurbaşkanlığı seçiminin ardından Mahmud, vekillerin önünde cumhurbaşkanlığı yemini etti.

Yemin töreni sonrası konuşma yapan Mahmud, milletvekillerine, seçim komisyonuna ve özellikle ülkeyi seçim krizinden çıkaran Başbakan Hüseyin Roble’ye teşekkür etti.

Ülkedeki tüm muhalif siyasi gruplarla diyalog yolunu açacağını dile getiren Mahmud, “Siyasi intikam almayacağız. Bize yapılanları unutmayacağız fakat affedeceğiz. Güzel bir yarın inşa edeceğiz.” ifadelerini kullandı.

Hasan Şeyh Mahmud kimdir?

Lisans eğitimini teknoloji alanında Somali Ulusal Üniversitesi’nde alan ve yüksek lisansını Hindistan’da yapan Mahmud, daha sonra ABD’nin Doğu Mennonite Üniversitesi’nde ara buluculuk gibi çeşitli alanlarda eğitim aldı.

Evli ve iki dil bilen Mahmud, 1990’lı yıllarda Birleşmiş Milletler’de görev aldı ve 2008 yılında SomaliTelecom’un üst yöneticiliğini üstlendi. Mahmud, siyasete girdiği 2011 yılına kadar çeşitli kurumlarda araştırmacı ve yönetici olarak çalışmayı sürdürdü.

Somali’nin en büyük partilerinden muhafazakar Barış ve Kalkınma Birliği Partisinin lideri Mahmud, eğitimci ve sivil toplumcu kimliğiyle tanınıyor. İlk kez 2012 yılında Somali milletvekili olan 66 yaşındaki Mahmud, aynı seçimde cumhurbaşkanı adayı oldu ve kazandı.

ABD merkezli Time dergisinin 2013’te en etkili 100 isim arasında gösterdiği Mahmud, Fermacu’nun görev süresinin uzatılmasına ve koltukta kalmasına karşı çıkan isimlerden biriydi. Mahmud, görevde kaldığı 2012-2017 yılları arasına Türkiye’yi defalarca ziyaret etmişti.

Cumhurbaşkanı Mahmud, ülkenin en büyük kabilelerinden Haviye’ye mensup.

Somali’de seçim sistemi

Ülkede, meclis ve cumhurbaşkanı seçimleri peş peşe yapılıyor. Meclisin, “Halk Meclisi” olarak da bilinen alt kanadının 275 üyesi, Somali’deki farklı kabileleri temsil eden 14 bin delege tarafından 4 yıllığına seçiliyor.

Meclisin üst kanadının 54 üyesi ise eyalet konseylerince belirleniyor. Seçilen Meclis üyeleri hem Meclis Başkanını hem de yeni Cumhurbaşkanını belirliyor.

Seçimlerde kendine has kabile sistemini uygulayan Somali’de, bu seçimlerde “bir kişi bir oy” ilkesiyle tüm vatandaşların oy kullanması planlanıyordu ancak başarılamadı. Şu anda “4,5 sistemi” olarak adlandırılan kabile merkezli sistemle yönetilen Somali’de, ülkenin 4 büyük kabilesi eşit sayıda, diğer kabileler ise bunun yarısı oranında Meclise kendi seçtiği vekilleri gönderiyor.

Somali’de cumhurbaşkanı adayları arasında iki eski cumhurbaşkanı, bir başbakan, bir de meclis başkanı bulunuyordu.

Fermacu kimdir?

Somali’nin başkenti Mogadişu’da 1962 yılında dünyaya gelen Muhammed Abdullah Fermacu, ilk ve orta öğrenimini burada tamamladıktan sonra ABD’ye giderek Buffalo Üniversitesinden mezun oldu. Yaşadığı ABD’de buranın vatandaşlığını alan Fermacu, 1985 yılında diplomasi hayatına Somali’nin Washington Büyükelçiliği Birinci Sekreteri olarak başladı.

Ekim 2010’da geçici Cumhurbaşkanı Şerif Şeyh Ahmed tarafından Başbakan seçilen Fermacu, Şerif Şeyh Ahmed ile parlamento başkanı Şerif Hasan arasındaki siyasi anlaşmazlığı sona erdiren Uganda’nın başkenti Kampala’da varılan Somali’de devlet başkanlığı ve Parlamento seçimlerinin Ağustos 2012’de yapılmasını ve başbakanın istifasını öngören Kampala anlaşması gereğince Haziran 2011’de görevinden istifa etti.

Fermacu’nun anlaşmayı imzalamaması başkent Mogadişu’da protestolara ve güvenlik güçleriyle arbedelere neden oldu. Olaylar 2 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Aynı yıl ABD’ye giden Fermacu, ardından Adalet ve Eşitlik Partisi’ni kurarak partinin genel sekreteri oldu.

Fermacu, Ağustos 2012’de cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olmasına ve çok sayıda destekçisi olmasına rağmen seçimi Hasan Şeyh Mahmud kazandı. Destekçileri Fermacu’nun Başbakan olarak atanmasını beklerken, Hasan Şeyh Mahmud, Ekim ayında Abdi Farah Şerdun’u tayin etti.

8 Şubat 2017’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini eski Başbakan Muhammed Abdullah Fermacu kazandı. Cumhurbaşkanlığı seçimi için yapılan 2. tur oylamada, görev süresi dolan Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, eski Başbakan Muhammed Abdullah Fermacu ve eski Cumhurbaşkanı Şerif Şeyh Ahmed yarıştı. Meclisteki 329 milletvekilinden 328’inin katıldığı oylamada, seçimleri eski Başbakan Muhammed Abdullah Fermacu kazandı.

Seçimlerin 1. turunda, görev süresi dolan Cumhurbaşkanı Mahmud 88, eski Başbakan Fermacu 73, eski Cumhurbaşkanı Şeyh Ahmed 49, halihazırdaki Başbakan Şermarke de 37 oyla ikinci tura geçmeye hak kazanmıştı. İkinci oylamaya hak kazanan halihazırdaki Başbakan Ömer Abdurreşid Ali Şermarke, ilk turda aldığı 37 oyun ardından adaylıktan çekilmişti.

2021 yılı Eylül ayında Fermacu, Başbakan Roble’nin yetkilerinin askıya aldı. Yapılan açıklamada, Roble’nin hükümeti yönetme görevinden saptığı ve Somali Geçici Anayasası’nı ihlal ettiğine dikkat çekilerek, bu yüzden Başbakan’ın yetkilerinin askıya alındığı ifade edildi.

Alınan kararla ülkenin olası siyasi ve güvenlik krizinden kurtarılmasının hedeflendiği belirtilen açıklamada, Başbakan Roble’nin artık hükümete başkanlık etmeyeceği vurgulandı. Kararın, Fermacu ve Roble arasında istihbarat başkanının kim olacağına ilişkin yaşanan gerilim sonrası gelmesi dikkati çekti.

Cumhurbaşkanı Fermacu’nun adımını “çirkin bir karar” olarak nitelendiren Başbakan Roble ise, orduya, hükümetin ve kendisinin emirlerine tabi olması çağrısı yaparken, Somali’deki muhalif cumhurbaşkanı adayları da siyasi krizin son bulması için Cumhurbaşkanı Fermacu’dan Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı terk etmesini istedi.

2021 Aralık ayında, muhalif cumhurbaşkanı adayları, ülkede süren meclis seçimlerinin şeffaflıktan yoksun olduğunu belirterek boykot kararı aldıklarını duyurdu. Cumhurbaşkanı Adayları Birliği Sözcüsü Dahir Mohamud Geele, yaptığı yazılı açıklamada, Birliğin halen süren meclis seçimlerinin barış ve devlet inşası sürecini yıkıma uğrattığını belirtti. Geele, muhalif adayların bu seçimlerin bir parçası olmayacağını ve şeffaflıktan yoksun olmasından ötürü sonuçları kabul etmeyeceklerini ifade etti.

Kararın, muhalif adayların Başbakan Muhammed Hüseyin Roble’yle yaptığı toplantıdan günler sonrası gelmesi dikkati çekti. Roble, şikayetler üzerine seçim komisyonlarına uyarıda bulunarak kuralları uygulamaları ve şeffaflığı sağlamaları çağrısı yapmıştı.

Somali’de seçim sürecine bağlı yaşanan siyasi kriz bu sene de çözüme kavuşturulamazken, Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu ile Başbakan Hüseyin Roble arasında yaşanan yetki krizi, ülkede yeni bir siyasi çatışma alanının doğmasına neden oldu.

Bu yılın Ocak ayında ise Fermacu, siyasi kriz yaşadığı Başbakan Muhammed Hüseyin Roble’nin başını çektiği ulusal istişare forumunda alınan seçim kararını desteklediğini açıkladı. Başbakan Roble’yle yaşadığı ayrılığa ilişkin Fermacu, “Şimdi çatışma ve bölünme zamanı değil.” ifadesini kullandı. Başbakan Muhammed Hüseyin Roble ve eyalet başkanları, Fermacu’nun konuşmasından bir gün önce, meclis seçimlerinin 25 Şubat’a kadar tamamlanması konusunda mutabık kaldıklarını açıklamıştı.

Tüm zorluklara karşın 15 Mayıs’ta gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, son tura kalan isimler, Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu ve bir önceki Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud oldu.

Türkiye’den Somali’ye tebrik

Türk Dışişleri Bakanlığından, Somali’de cumhurbaşkanlığı seçiminin tamamlanmış olmasından dolayı bir tebrik mesajı yayınlandı. Mesajda şu ifadeler kullanıldı:

“Somali Federal Cumhuriyeti’nde 15 Mayıs 2022 tarihinde düzenlenen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin başarıyla tamamlanmış olmasından memnuniyet duyuyoruz. Sayın Hasan Şeyh Mahmud’u kutluyor, görevinde başarılar diliyoruz.

Köklü tarihsel bağlara sahip olduğumuz Somali’nin güvenlik ve istikrarına büyük önem atfediyor, seçim sonuçlarının dost ve kardeş Somali halkı için hayırlı olmasını diliyoruz.

Türkiye, bu yeni dönemde de Somali halkının yanında durmaya; ülkede güvenlik, istikrar ve refahın tesis edilmesini teminen Somali Federal Hükümetini desteklemeye devam edecektir.”

Somali’nin Siyasi Görünümü

Somali, 1960 yılında İngiltere ve İtalya’dan bağımsızlığını kazanmış; 1969 yılında darbeyle iktidara gelen Mohamed Siad Barre rejimi 1991 yılında yıkılmıştır. Aşiret kavgaları ekseninde şekillenen kargaşa ortamı ülkeye uzun süre egemen olmuş, 2012 yılına kadar Somali’de etkin bir merkezi hükümet kurulamamıştır.

Temmuz 2012’de 20 yılı aşkın aradan sonra ilk defa Somali Parlamentosu Mogadişu’da toplanmış, 2004 yılında kurulmuş olan Geçici Yönetim, 10 Eylül 2012 tarihinde Hasan Şeyh Mahmud’un Parlamento tarafından Cumhurbaşkanı seçilmesiyle sona ermiştir.

Somali’de 2016 Ekim ayında başlayan ve uluslararası toplum tarafından yakından izlenen seçim süreci, 8 Şubat 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Muhammed Abdullahi Muhammed’in (Farmajo) kazanmasıyla sonuçlanmıştır.

Ülkenin siyasi yapısı ile yasama ve yürütme organlarının oluşumu 4,5 klan temsiline dayanmaktadır. Somali’de toplumsal yapıda Hawiye, Darod, Dir ve Rahanweyn (Digil-Mirifle) en büyük dört (4) klanı, diğer klanlar ise 0,5’i teşkil etmektedir.

2016 yılı sonunda iki kanatlı olarak yeniden kurulan Federal Parlamento’nun alt kanadı olan 275 sandalyeli Millet Meclisi’nde Hawiye, Darod, Dir ve Rahanweyn (Digil-Mirifle) 61’er sandalyeye, 0,5’i temsil eden diğer kabileler 31 sandalyeye sahiptir.

Ülkedeki güvenlik durumu kırılganlığını korumaktadır. 2007 yılından bu yana Somali’de faaliyet gösteren ve 2012 Ocak ayından itibaren El-Şebab’la aktif olarak mücadele etmeye başlayan Afrika Birliği Somali Misyonu’na (AMISOM) Kenya, Uganda, Burundi, Cibuti ve Etiyopya asker sağlamaktadır.

Somali’de federal devletin inşası süreci başta Türkiye olmak üzere uluslararası toplumun desteğiyle sürmektedir. Uluslararası toplum, 2013-2016 yıllarında ‘New Deal-Yeni Düzen’ süreci kapsamında imzalanan “Somali Akdi” çerçevesindeki çalışma gruplarıyla Somali’de siyasi, askeri, ekonomik ve insan hakları alanlarındaki dönüşümü desteklemiştir.

Uluslararası toplumun 2017-2020 döneminde de Somali’ye yönelik taahhütleri ve Somali yönetiminden beklentilerini içeren “Yeni Ortaklık Anlaşması” 11 Mayıs 2017’de İngiltere Başbakanı, Somali Cumhurbaşkanı ve BM Genel Sekreterinin eşbaşkanlıklarında Londra’da düzenlenen yüksek düzeyli Somali Konferansı sırasında kabul edilmiştir. Ülkemizin Başbakan düzeyinde iştirak ettiği konferansta önümüzdeki on yıllık planlamayı içeren güvenlik sektörü reformuna yönelik bir “Güvenlik Paktı” da kabul edilmiştir.

Somali Ulusal Ordusu’nun güçlendirilmesi, terör örgütü Eş-Şebab’la mücadele, Anayasa reformu, kuraklık ve açlıkla mücadele, bir kişi bir oy prensibine dayalı seçim sisteminin kurulması, işler bir federal devlet yapısının oluşturulması Federal Hükümetin önündeki en önemli sınamalardır.

Yaklaşık 15 buçuk milyon nüfusa sahip Somali’nin 637 bin kilometrekare yüzölçümü bulunmaktadır.

Somali’nin Ekonomisi

1960-1991 yılları arasında ekonomik ve ticari açıdan Doğu Afrika’nın en önemli ülkeleri arasında yer alan Somali 1991 yılında Siad Barre’nin Cumhurbaşkanlığı’ndan indirilmesinin ardından iç savaşa sürüklenmiştir. Savaşta, Doğu Afrika’nın önemli ticaret merkezleri konumunda olan Mogadişu, Kismayo, Bosaso ve Berbera limanları da eski konumlarını yitirmiştir.

Somali’nin ekonomisinde tarım ve hayvancılık başta olmak üzere, Somali diasporasının gönderdiği finansal yardımlar ve telekomünikasyon önemli bir yer tutmaktadır. Ülkede üretilen milli hasıla ve işgücünün yaklaşık %65’i tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ülke nüfusunun %90’ı 40 yaş altında olup, bu genç nüfusun ezici bir çoğunluğu (erkeklerde % 61, kadınlarda %74) işsizlik sorunuyla karşı karşıyadır.

Uluslararası finans kuruluşlarının verilerine göre, 2019 yılında Somali’nin GSYİH’sı 4,942 milyar ABD Dolarına ulaşmış olup, kişi başına düşen milli gelir 320 ABD Dolarıdır. Ülke ekonomisinin büyüme hızı 2019 yılında %2,9 olarak kaydedilmiştir.

İç savaş sürecinde altyapı ve binalarının büyük bir bölümü yıkılan Somali’de tekrar istikrarın yakalanmasının ardından inşaat sektöründe ciddi bir talep yaşanması beklenmektedir.

Somali, enerji ihtiyacını karşılama konusunda ithal petrol ürünlerine bağımlı durumdadır.

Uluslararası toplum tarafından Somali’de devletin tüm kurumlarıyla yeniden yapılanmasının desteklenmesi maksadıyla 2013-2016 yıllarında yürütülen “New Deal/Yeni Düzen” süreci kapsamında Somali’ye çeşitli alanlarda kalkınma yardımları yapılmıştır. 2017-2020 döneminde de bu çalışmaların sürdürülmesine yönelik olarak Somali Federal Hükümeti ile uluslararası toplum arasında Yeni Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır.

Başta Birleşmiş Milletler olmak üzere uluslararası kuruluşların desteğiyle Somali Hükümeti tarafından ülkenin önceliklerini içeren bir “Ulusal Kalkınma Planı” hazırlanmıştır.

Uluslararası Para Fonu (IMF) ile Somali Hükümeti arasındaki ilişkiler 2013 yılında yeniden tesis edilmiş olup, 2015 yılında IMF tarafından 25 yıl aradan sonra ülkede ilk kez İzleme Programı başlatılması kararlaştırılmıştır. Somali tarafı, IMF ve Dünya Bankası kaynaklarına erişim imkânı ve geçmişten kalan borçlarının (yaklaşık 6 milyar ABD doları) silinmesini sağlayacak Yakın İzleme Programı çerçevesinde önemli ilerlemeler kaydetmiş, kamu gelirlerinin artırılması hususunda kararlı adımlar atmıştır. 2018 yılı Eylül ayı içerisinde hem Dünya Bankası hem de IMF Somali’nin ekonomik bağlamda kaydettiği gelişmelere ilişkin raporlar yayınlamış, bu raporlara müteakiben Avrupa Birliği, Somali’ye 100 milyon Avro bütçe desteği vereceğini açıklamıştır.

Son olarak, IMF tarafından 25 Mart 2020 tarihinde Somali’nin Ağır Borçlu Yoksul Ülkeler (HIPC) girişimi kapsamında borçlarının silinmesine yönelik yardım almaya hak kazandığı açıklanmıştır. Bunun üzerine, Somali’nin dış borçlarının silinmesi sürecine ilişkin Paris Kulübü üyesi ülkeler arasında gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda Somali’nin 1,4 milyar ABD doları değerinde borcunun silinmesinin kararlaştırıldığı, söz konusu karar ile Somali’nin Paris Kulübü üyesi ülkelere olan toplam borcunun %67’sinin silindiği bildirilmiştir.

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

ACP, AfDB, AFESD, AMF, AfU, CAEU, FAO, G-77, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IORA, IFC, IFRCS, IGAD, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ITSO, ITU, LAS, NAM, OIC, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UPU, WFTU, WHO, WIPO, WMO

Türkiye – Somali Siyasi İlişkileri

Türkiye-Somali ilişkileri Osmanlı İmparatorluğu dönemine uzanan bir geçmişe sahiptir. Somali’de 1979 yılında açılan, ancak yaşanan iç savaş sebebiyle 1991 yılında kapatılan Mogadişu Büyükelçiliğimiz 1 Kasım 2011 tarihinde yeniden açılmıştır. 1 Haziran 2014 tarihinde ise Somaliland’da Hargeysa Başkonsolosluğumuz faaliyete geçmiştir.