Mustafa Dala / AA

Kuzey Afrika bölgesinin 45 milyon nüfuslu ülkesi Cezayir, 2012 yılına kadar ithalatının büyük kısmını Fransa’dan gerçekleştirirken, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihracatında da en büyük müşterisi ABD idi. Ancak 2013 yılından itibaren devreye giren Çin, Cezayir ile ihracat ve ithalat bakımından “en büyük ticari ortak” unvanını Fransa ve ABD’den almış oldu.

Aslında on yıllardan beri Cezayir’i tekelinde bulundurarak bu ülkenin ithalatında liderliği elinde tutan Fransa’yı geride bırakan Çin, son zamanlarda Fransa ekonomisine bağlı olmaktan kurtulmaya çalışarak ticari ortaklarını çeşitlendiren Cezayir’in önde gelen ticari ortağı olmayı başardı.

Kaya gazına yoğunlaşması dolayısıyla Cezayir’den LNG ithalatını durduran ABD de Cezayir’le 2007 yılında 19,5 milyar dolar olan ticaret hacmini 2021 yılı itibarıyla 2,6 milyar dolara kadar düşürdü.

Madencilik ve imalat, Çin’in, bazıları gerektiği şekilde kullanılamayan önemli rezervlere sahip Cezayir’de milyarlarca dolar yatırım yaptığı sektörler arasında yer alıyor.

ABD ve Avrupa Birliği devletlerinin 2008 yılındaki küresel mali krizden etkilenmesini fırsat bilen Pekin yönetimi, o güne kadar Fransa başta olmak üzere Avrupa’nın tekelindeki bir pazar olan Cezayir’le ticari ortaklığını güçlendirme yolunda bir dizi adımlar attı.

Özellikle 2013 yılından sonra Kuşak ve Yol Girişimi’ni başlatan Çin, 2014’te bu girişime katılımını duyuran ve 2019’da resmi olarak dahil olan Cezayir’in en büyük ticari ortağı oldu.

Cezayir’le ticari ortaklığında Fransa’yı geride bırakan Çin, 2019’da Cezayir ile ticaret hacmini 8 milyar dolara çıkardı. Söz konusu 8 milyar dolarlık meblağın 7 milyar dolarını Çin’in Cezayir’e yaptığı ihracat oluşturuyordu.

Çin’in Cezayir ile büyüyen ticari ortaklığı, ortaklık anlaşması sayesinde Cezayir’in kendilerine gümrük imtiyazı sağladığı Avrupa devletlerini endişelendirdi.

Diplomatik ve güvenlik iş birliği

Kuzeybatı Afrika bölgesinde Cezayir ile, benzeri olmayan “kapsamlı stratejik ticari ortaklık” kuran Pekin yönetimi, aynı zamanda Cezayir’le siyasi güvenin yanı sıra güvenlik ve askeri alanda da iş birliğini artırdı.

Aynı zamanda Cezayir’de 1958 yılında kurulan geçici hükümeti tanıyan ilk devlet olan Çin, Cezayir’in 1962 yılındaki bağımsızlığı öncesinde de Fransız sömürgesine karşı silahlı mücadelesine destek veren devlet olarak biliniyor.

Cezayir ise Çin Halk Cumhuriyeti’nin, 1971 yılında Birleşmiş Milletlerdeki (BM) yerini geri almasında belirgin rol oynadı. Pekin yönetimi de birçok defa bunu takdir eden açıklamalarda bulundu.

Bahsi geçen diplomatik ve ekonomik iş birliği aynı zamanda iki devlet arasındaki güvenlik ve askeri ortaklığın da önünü açtı. Nitekim son yıllarda Çin, askeri sanayisini geliştirirken, Cezayir de Afrika kıtasında 9,6 milyar dolarla en büyük askeri bütçeye sahip devlet olarak öne çıkıyor.

Öyle ki son zamanlarda Çin’den silah alımı yapan Cezayir, ilk askeri eğitim gemisinin yanı sıra kruvazörler, insansız hava araçları (İHA), elektronik harp sistemleri, motorlu toplar ve uçaksavar ile gemisavar füzelerinin de aralarında bulunduğu çok sayıda silah ve sistemi Çin’den temin etti.

İki devlet arasındaki uzay iş birliği kapsamında ise Cezayir, 2017 yılında Çin’deki bir üsten uydusunu fırlattı.

Pekin yönetimi ayrıca, Cezayir’in radyofarmasötik ürünlerinin üretimi için kullanmak üzere nükleer rektör inşasına destek verdi.

Cezayir, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin “odak noktasında”

Cezayir, Çin ile Avrupa arasındaki tarihi İpek Yolu üzerinde yer almasa da Avrupa ile Afrika’yı birbirine bağlayan bir noktada bulunması sebebiyle Çin’in onlarca ülkeyi kapsayan devasa uluslararası altyapı programı Kuşak ve Yol Girişimi’nin odak noktasını temsil ediyor.

Bu bağlamda Cezayir’deki yatırımlarını artıran Çin, müteahhitlik sektörü, gayrimenkul projeleri, kamu ve altyapı işlerinden imalat sanayi ve madencilik sektöründeki yatırımlara geçiş yaptı.

Çinli şirketler, Cezayir’deki bir takım büyük projelerini tamamladı. Bu projeler arasında Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebevi’den sonraki en büyük cami olan ve maliyeti 1,5 milyar doları geçen Cezayir Ulu Cami inşası, binlerce konut yapımı, kara yolları, opera binası ve havaalanının genişletilmesi gibi birçok proje bulunuyor.

Asya’dan Avrupa’ya, Arabistan’dan Afrika’ya uzanan Kuşak ve Yol Girişimi’ne Cezayir’in de 2019 yılında katılmasıyla Pekin ile ortaklıkta yeni bir aşamaya geçilmiş oldu.

Akdeniz’in en büyük limanı Hamdaniye yapılıyor

Cezayir’de Akdeniz ve Kuzey Afrika’nın en büyük limanının inşa edilmesi konusunda anlaşmaya varıldı, projeyi Çinli firmalar ve Cezayir tarafından oluşturulan bir konsorsiyum yürütüyor. Bu projenin hayata geçmesiyle, Mali, Nijer, Çad ve Burkina Faso gibi karayla çevrili Afrika ülkelerinin tecrit edilmesi de engellenmiş olacak.

Liman Cezayir’in Tunus, Mali, Nijer ve Çad’ı kapsayan ve Nijerya’ya kadar ulaşan Sahra-ötesi kara yoluna bağlanacak ve buna fiber optik ağ eşlik edecek.

Çinli şirketin, Hamdaniye Limanı tamamlandıktan sonra işletmeyi devralması öngörülüyordu ancak Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebun’un, hükümete, Çinli ortakla yürütülen bu projeyi, “şeffaf kurallara göre” yeniden incelemesi talimatını vermesiyle proje henüz tamamlanamadı.

Çin, Cezayir’in en büyük yatırımcısı olma yolunda

Madencilik ve imalat, Çin’in, bazıları gerektiği şekilde kullanılamayan önemli rezervlere sahip Cezayir’de milyarlarca dolar yatırım yaptığı sektörler arasında yer alıyor.

Öte yandan iki devlet arasında geçen mart ayında 5,4 milyon ton zirai gübre üretimi için 7 milyar dolarlık yatırım anlaşması imzalandı, bu bağlamda ham fosfat çıkarılarak zirai gübreye dönüştürülecek.

Çinli 3 şirket de Cezayir’le ortaklaşa ülkenin güneybatısındaki madenden demir cevheri çıkarılması için bir proje satın aldı. Maden, tahmini 3 milyar ton rezervi ve 2 milyar dolarlık ilk yatırımı ile Afrika’nın en büyük demir madeni olma özelliği taşıyor.

2010 yılından bu yana 10 milyar dolarlık yatırımına ek olarak bu projelerle Çin, madencilik sektöründe Cezayir’in en büyük yatırımcısı olacak.

Bu yatırımların başarıyla sonuçlanması, Çin’i sadece Cezayir’in birinci ticaret ortağı değil, aynı zamanda en büyük yatırımcısı haline getirecek.

Cezayir; ABD ve Batı’nın “Çin’in borçlarının içinde batacağı” uyarılarından endişeli görünmüyor. Çünkü Cezayir, “yüzde 51 yerli, yüzde 49 yabancı ortak” kuralına göre ortaklık ilkesini benimsiyor. Nitekim döviz rezervleri, bu yatırımları ağır şekilde borçlanmadan karşılayabilmesini sağlıyor.

Cezayir’in yaklaşık 44,7 milyar dolar nakit rezervi bulunuyor. Petrol ve gaz fiyatlarındaki rekor yükselişlerle bunun daha da yükseleceği tahmin ediliyor.

Buna ek olarak 173,6 ton olduğu tahmin edilen altın rezervi bulunuyor, dış borcu ise yok denecek kadar az.

Tercüman: Zeynep Tüfekçi Gülay, Mahmut Geldi