KUR’AN’IN ANLAŞILMASININ ÖNÜNDEKİ BİR ENGEL

Mehmed Durmuş

Âlemlerin Rabbi, Rahmân ve Rahîm Allah biz kullarına olan merhametinden ve dahası bize verdiği değerden dolayı bize Kur’an gibi bir hidayet manzumesi inzal buyurmuş. Muhammed (sav) gibi bir hemcinsimizi bize Rasul olarak görevlendirmiş. Kur’an’ı da alabildiğine kolaylaştırmış, ama tam da Kitab’ın dediği gibi:

“Öğüt alan var mı ki?!” (54/Kamer, 17, 22, 32, 40).

En yalın şekliyle tanımlamaya çalışalım: Kur’an bize, dünyada nasıl yaşayacağımıza dair yol göstermektedir. Neye inanacağımızı, neyi küfredeceğimizi, neyi tasdik edeceğimizi, neden kendimizi koruyacağımızı, neye bütün gücümüzle yükleneceğimizi; hangi şeyleri helal, hangi şeyleri haram bileceğimizi açıklamaktadır. Bizi ‘öte dünya’ya hazırlamaktadır. Öte dünyayı kazanmamız için hangi hayırları işlememiz gerektiğini tek tek anlatmaktadır.

Kur’an’ın dili Arapçadır, Arab’ın dilidir. Fakat bu, onu anlamamıza engel olmuyor. Çünkü toplum olarak bize Arapça unutturuldu ise de, onu Arap’tan daha iyi bilen dilcilerimiz var. Kur’an’ı bizim anladığımız dile tercüme ediyorlar.

Fakat bütün bu açık gerçeklere ve kolaylıklara rağmen ne yazık ki Kur’an anlayışımız bir türlü olması gereken düzeye çıkamıyor. Birileri ısrarla ve inatla Kur’an’ın anlaşılmaz bir kitap olduğu yalanını muhafaza etmeye devam ediyorlar.

Kur’an’ın anlaşılmasının önünde onlarca engel var. Fakat bilinmelidir ki bu engellerden hiçbiri doğal ve zorunlu değildir. Bu engeller, sonradan oluşturulmuş barikatlardır. Dolayısıyla sun’îdir, yapaydır, özellikle imal edilmişlerdir. A’raf suresinin 172. ayeti gibi ayet-i kerimeler bize gerekli ihbarı yapıyor ki, birileri gölge etmese, engel çıkartmasa, önüne set çekmese, insanla Kur’an gayet kolay ve rahat bir şekilde buluşacak, insan Kur’an’ı anlayacak ve gerçek bir Müslüman olacaktır. Tıpkı su ile kurumuş toprağın buluşması gibi; bir bebeğin annesinin memesine yapışması gibi.

Ehli Kitap Kur’an’la, nasıl ki ona olan önyargısından dolayı buluşamıyorsa, ‘ben müslümanım’ zannında bulunan yığınlarca insan da aynı nedenle Kur’an’la doğrudan buluşamamakta, Kur’an’ın insanı dirilten, hayat veren, karanlıklardan nura çıkartan sesine kulaklarını göz göre göre tıkamaktadır.

Kur’an’ı anlamanın önündeki en ciddi engel hiç tartışmasız diyebilirim ki, üstad, önder, ağabey, hoca, mürşid kültüdür. Yani bir insanın, yine kendi cinsinden olan bir başka insanı büyütmesi, ululaması, tazim ve tekbir etmesidir. İnsanlar namaz kılarken onlarca kez “Allahu ekber” diyorlar ama gerçek anlamda yaşantılarında ağabeyimiz, üstadımız, hocamız, mürşidimiz, şeyhimiz, önderimiz ekberdir diyorlar.

Geçmiş çağlarda yaşamış kâfir kavimlerden peygamberlere karşı çıkanlar, Lat, Menat, Hubel ve Uzza gibi putlara tazim ve tekbir edenlerin hiç birisi anlamadığı için değil, anladıkları halde onlara tapındıkları için kâfir olmuşlardı.

İnsanlar nasıl oluyor da, kendileri gibi etten-kemikten meydana gelmiş bazı insanları ululuyor, yüceltiyor, ilahlık makamına çıkartıyorlar? Nasıl oluyor da bir insan her şeyi bilebiliyor? Nasıl oluyor da bir insan her soruya cevap verebiliyor? Nasıl olup da diğer insanlar o cevapları bir türlü bilemiyorlar?! Nasıl olup da bazı insanların otoritesi tartışılamıyor? Nasıl olup da bazı insanların sözleri Allahın da sözünün üstüne çıkabiliyor? Nasıl olup da bazı ‘büyük’lerin değil sözleri, şöyle bir bakışları bile kanun yerine geçiyor?

Bunun nasıllığı üzerine sosyal bilimciler kafa yoradursunlar; ama bütün bunlar bizim gözümüzün önünde cereyan ediyor. Aynen sizin gibi bir beşer olan, kendisiyle aynı yerde çalıştığınız, birçok zevkinizin ortak olduğu, aynı okullarda okuduğunuz, aynı aile şartlarına tabi olduğunuz, aynı şehrin, aynı köyün, aynı mahallenin insanları olan bir arkadaşınıza, bir şekilde bağlı olduğu bir insanın bir konuda hatalı olduğunu asla kabul ettiremiyorsunuz. İnsanlar birbirilerine “nereye bağlısın?” şeklinde soru soruyorlar. Bu, aslında “aklını/düşünme melekelerini, göz, kulak gibi havâs-ı selîmelerini nereye bağışladın; nereye ipoteklisin?” anlamına geliyor.

Bu sözlerimizden kimi insanların şöyle bir anlam çıkartacağından eminim: bu adam, bir öğretmenden bilgi öğrenmeyi, bir ustadan sanat bellemeyi kerih görüyor!

Böyle bir kastım nasıl olabilir? Bu dünya hayatı öyle bir kurgulanmış ki, daima, yetişmiş ve yetişmekte olanlar, yetişmesi gerekenlere; büyükler küçüklere; bilenler bilmeyenlere öğretmenlik/ustalık yapacaklardır. Bu, çok da güzel bir hayattır. Bir aile/yuva içerisinde dede, babaanne, anne-baba, kardeşlerin olması ve çocukların ilk terbiyeyi bu aile içinde almaları çok güzel bir eğitim sistemidir.

Öyleyse sorun nedir? Sorun, bir insanın (bu insanın yaşı 7’den 77’e değişir) bir başka insandan bir şeyler öğrenmesi, bir terbiye alması değildir. Sorun, bilgi-terbiye alınan insanın büyütülmesi, hakkı olmayan bir ‘yücelik’ makamına çıkartılması, kısacası insanın rableştirilmesi ve ilahlaştırılmasıdır. Kur’an buna Tevbe suresinin 31. ayetinde açıkça işaret etmektedir. Şirk de böyle ortaya çıkmaktadır.

Yine Kur’an, reislere, büyüklere (sâdât ve küberâ) körü körüne itaat etmenin insanı cehennem ateşine sürükleyeceğini bildirmektedir. (33/Ahzap, 67). Oysa itaatin Allah’a ve Peygamber’e olması gerekmektedir.

Aşırı şekilde yücelttiği, ululadığı, tazim ve tekbir ettiği, “elbette o da insandır, hata yapabilir ama vakıa olarak hiç hata yapmamıştır” dediği bir insan ‘makamı’ olan kimse, elbette her meseleyi, tartışılan her konuyu, o ‘makam’ına göre ölçüp biçecek, ona göre tartacaktır. Kur’an’ın açık/muhkem bir nassı bile olsa, eğer ilgili kişinin sözlerine uymuyorsa, en basitinden şöyle diyecektir: ama bizim üstadımız onu öyle açıklamıyor! Onun bir bildiği vardır! İşte böylece Kur’an, anlaşılır bir kitap olmaktan çıkmaktadır.

Şu halde insanlar yine kendileri gibi bir insan olan ağabeylerini, üstadlarını, hocalarını v.b. insan sıfatının ötesine taşırmadan dinlemek durumundadırlar. Onlara soru sorabilmeli, görüşlerini tartışabilmeli, her şeye rağmen kafalarına yatmayan görüşlerini de reddedebilmelidirler. Aksi takdirde insanlar Kur’an’a değil, Kur’an insanlara uydurulmaktadır. Doğruların kaynağı Kur’an değil, insanlar olmaktadır.

Biz biliyoruz ki bütün insanlar sınırlı imkânlara sahiptirler. İnsan aklının da bir sınırı var. İnsan bu sınırlı aklıyla her şeyi ihata edemez. Her şeyi ihata eden zaten bunu bildiği için bize, hiçbir zaman eskimeyecek, pörsümeyecek bir hidayet kaynağı göndermiştir.

Zihnimizi bütün beşerî ilahçıklardan arındırdıkça Kur’an’ı ve İslam’ı daha iyi anlayacağız. Akıbetimiz de hayır olacaktır. (Ocak 2011)