ABD yönetimi, Adalet Bakanlığınca yabancı herhangi bir ülke veya tarafla bağlantılı olduğu bildirilen kişi ve kurumların ülke içindeki faaliyetlerini FARA (The Foreign Agents Registration Act) ile izliyor.

Adalet Bakanlığının resmi internet sitesinde FARA ile ilgili sayfada, yasanın tanımı, “FARA, siyasi faaliyetlerde veya mevzuatta belirtilen diğer faaliyetlerde bulunan yabancı asli unsurların (ABD’deki) temsilcilerinin, yabancı unsur ile ilişkilerini ve bunları destekleyen faaliyetler, gelirler ve harcamalar hakkında periyodik olarak kamuya açıklama yapmalarını şart koşmaktadır.” şeklinde yapılıyor.

Yabancı etki ve bağlantılı ilişkilerin saklı kalınmasına engel olunuyor

Yasanın genel yaklaşımına bakıldığında, yasanın adında da geçen “temsilci” ifadesi, dış kaynaklı herhangi bir çıkarın ABD içinde temsil edilmesini sağlayan kişi veya kurumlar için kullanılıyor.

Yine FARA’nın resmi sayfasında yasanın amacı, ABD içerisinde yabancı bir unsurla bağlantılı yapılan siyasi kapsamlı faaliyetlerin kayıt altına alınması, bunların Adalet Bakanlığına düzenli iletilmesi ve bu yolla söz konusu faaliyetlerin ABD içerisinde nasıl bir “yabancı etkiye” neden olduğunun kamuoyu tarafından bilinmesi şeklinde tanımlanıyor.

Yasa yabancı etkinin ölçülmesini sağlıyor

Nazi propagandasına karşı 1938’de kabul edilen FARA, bugün halen Amerikan yönetimlerinin ülkedeki “yabancı etkileri” takip etmek, ölçmek ve bunların varsa ulusal güvenlikle ilgili boyutlarını değerlendirmek amacıyla aktif şekilde kullanılıyor.

Amerikan siyasetindeki dönüşümlere bağlı olarak bugüne kadar 12 değişikliğe uğrayan FARA, özellikle 1966’daki değişiklikle, ağırlık merkezini, (2. Dünya Savaşı öncesinde kurgulanan) “siyasi propaganda” odağından “yabancı etki” odağına çevirdi.

ABD’li yetkililere ve Adalet Bakanlığına göre yasanın amacı, ülkede çeşitli sebeplerle yasal faaliyet gösteren dış çıkar odaklı kişi veya kurumların faaliyetlerini kamuoyuna açık şekilde yapmaları olarak betimleniyor.

Kamuoyunu etkilemeye dönük aktiviteler takip ediliyor

Yasadaki “yabancı asli unsurun (ABD’deki) temsilcisi”; yabancı bir hükümet, siyasi parti veya paydaşın çıkarlarını gözeterek “Amerikan kamuoyunu etkilemeye dönük siyasi aktivitelerde bulunan”, “halkla ilişkiler veya siyasi danışmanlık faaliyetleri yürüten”, “parasal ilişkileri olan” ve “ABD’li yetkililer veya kurumlar önünde yabancı unsurun çıkarlarını savunan” kişi veya kurumlar olarak tanımlanıyor.

Yasaya göre, bu kapsama giren kişi veya kurumların 10 gün içinde ABD Adalet Bakanlığına bildirimde bulunarak FARA’ya kayıt olmaları gerekiyor. FARA’ya kayıt olması gerektiği Adalet Bakanlığınca bildirilen kişi veya kurumların belirtilen sürede kayıt olmamaları durumunda para cezasından hapis cezasına veya sınır dışı edilmeye kadar birçok yaptırım uygulanabiliyor.

Buna göre FARA kapsamına girdiği belirtilen kişi veya kurum, varsa yürüttüğü işletme, bunun dış çıkar unsuruyla bağlantısı ve bu kapsamda yaptığı harcamalarla ilgili bilgi ve belgeleri 6 ayda 1 düzenli olarak Adalet Bakanlığının ilgili birimine iletiyor. Adalet Bakanlığı da ilgili raporunu 6 ayda bir Kongre’ye sunuyor.

FARA’ya göre, ABD içinde yabancı kaynakla bağlantılı olarak faaliyet gösteren 8 kişi veya kurum, yasa kapsamına girmiyor ve kayıt olmaları gerekmiyor.

Yasa metninde bunlar, (1) diplomatik ve konsolosluk görevlileri, (2) yabancı hükümet yetkilileri, (3) diplomatik veya konsolosluk görevlilerinin beraberindeki çalışanları, (4) özel ve siyasi olmayan faaliyetler yürütenler, (5) dini veya bilimsel faaliyetler, (6) ABD savunması için önemi olan yabancı hükümetlerin savunması, (7) belirli hukuk pratiklerini yapan veya hukuki temsilcilik yürüten kişiler ve (8) Lobicilik Açıklama Yasası’na kayıtlı olan kişiler şeklinde sıralanıyor.

Adalet Bakanlığı Ulusal Güvenlik Birimi devrede

Halen FARA’nın resmi sayfasına göre 2021 yıl sonu baz alındığında yasaya kayıtlı 749 yabancı asli unsura bağlı 492 kayıtlı kişi veya kurum bulunuyor.

FARA’nın bağlı olduğu Adalet Bakanlığı Ulusal Güvenlik Biriminin Kongre’ye her altı ayda bir sunduğu raporlara göre neredeyse tüm ülkelerden kayıtlı kişi veya kurumlar bulunuyor. Raporlarda özellikle yabancı ülkelerin ABD’de yasal olarak lobi ve halkla ilişkiler faaliyetlerini yürüten firmaların olduğu görülüyor.

Yabancı etki inceleniyor

ABD’de dış kaynaklı çıkarlarla ilişkili kişi veya kurumların FARA’ya kayıt yaptırması beklenirken, tamamen iç kaynaklı “lobicilik” faaliyetleri söz konusu olduğunda bu kişi veya kurumların Lobicilik İfşa Yasası (The Lobbying Disclosure Act-LDA) kapsamında kayıt olmaları gerekiyor.

FARA, Adalet Bakanlığı tarafından uygulanan bir yasa iken, 1995 yılında çıkarılan LDA ile ilgili süreçler ise tamamen ABD Senatosu ve Temsilciler Meclisi tarafından idare ediliyor.

Söz konusu “yabancı etki” olduğunda tüm değerlendirme ve yorumlar FARA üzerinden yapılırken, muhatabı tamamen Kongre ve ABD yönetimi olan ve yasal olarak belirlenmiş çerçevede lobicilik yapan kişi veya kurumlar LDA şemsiyesi altında değerlendiriliyor.

Bununla birlikte ABD içerisinde bazı kesimler, iç kaynaklı lobicilik faaliyetleriyle dış kaynaklı faaliyetlerin zaman zaman birbirine karıştığını, dolayısıyla bu iki yasanın tek bir birim tarafından uygulanması gerektiğini savunuyor.

LDA kapsamında “lobici” olarak kayıt olan kişi veya kurumlar, ayrıca FARA’ya kayıt olmaktan muaf tutuluyor.

Gürcistan’da ne oldu

Gürcistan’da, “Rusya yasası” olarak da adlandırılan yeni “yabancı etki yasası”na karşı kitlesel protestolar devam ederken, ülkenin Rusya’dan uzaklaşıp, Avrupa’ya yaklaşma girişimlerinin, özellikle batılı devletler tarafından, ülkeyi Ukrayna gibi savaş ve işgale sürükleyeceği düşünülüyor.

Yabancı Ajan yasası nedeniyle ayakta olan Gürcistan, batı ile Rusya arasında sıkışırken, Güney Kafkasya’da yaşanan gelişmelerin, Karabağ ve Zengezur Koridoru ile ilgili ortaya çıkan yeni konjonktürlerle bağlantılı olduğunu da unutmamak gerekiyor.