Hatice et-Tayyib / Şarku’l Avsat

Nijer’de demokratik düzeyde seçilmiş Cumhurbaşkanı Muhammed Bazoum’un iktidarını deviren askeri darbenin günler ardından pek çok kişi, çalkantılı bir siyasi ve güvenlik ortamında darbelerin azlığı ile tanınan bu ülkede Cumhurbaşkanlığı Muhafızları’nın isyanına yol açan ana nedenleri merak ediyor.

Modern tarihinde Nijer’de 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanması ardından yaşanan ekonomik ve güvenlik sıkıntılarına rağmen 1974, 1996, 1999 ve 2010’da yalnızca dört askeri darbe kaydedildi.

Nijer’de sonuncusu Bazoum göreve başlamadan iki gün önce Mart 2021’de olmak üzere çok sayıda başarısız darbe girişimi ve siyasi suikast kaydedildi.

Cumhurbaşkanlığı sarayında onlarca subay tutuklandı, haklarında vatana ihanet ve hükümeti devirmeye teşebbüs de dahil olmak üzere çeşitli suçlamalar getirildi.

Politik istikrar

Son on yılda Nijer, tarihinde ilk kez seçilmiş iki cumhurbaşkanı arasında barışçıl bir şekilde güç aktarımının damgasını vurduğu bir siyasi istikrar dönemi yaşadı.

Muhammed Bazoum, Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou’nun yerini alarak göreve geldi.

Daha beşer yıllık iki başkanlık dönemi için seçilen Issoufou, Afrika ülkelerinde genellikle olanın aksine, gönüllü olarak iktidardan ayrılmış, üçüncü bir dönem için aday olmamıştı.

Uluslararası gözlemcilerin ifadelerine göre şeffaf ve adil cumhurbaşkanlığı seçimlerinin düzenlenmesi Afrika’da büyük ilgi gördü.

Nijer, Mali’deki darbe ve Çad Cumhurbaşkanı İdris Deby’nin öldürülmesi ardından çevresindeki ülkeler arasında bir istisnaydı.

Seçimler, Muhammed Bazoum’un muhalefet lideri Mahamane Ousmane ile zorlu bir mücadelenin ardından ikinci turu kazanmasıyla sonuçlandı.

Bazoum oyların yüzde 55’ini alırken, rakibi Mahamane Ousmane ise yüzde 44,25 oy aldı.

Fransa’nın son müttefiki de düşüyor

Nijer’deki darbeye yol açan bağlamlardan bahsetmek, Batı Afrika ülkelerinde art arda gelen darbelerin ülke üzerindeki, bilhassa çoğu yoksulluktan musdarip 21 milyondan fazla nüfusa sahip bu yeni demokratik ülkede özellikle ordunun hırsı üzerindeki etkisinin araştırılmasını gerektirebilir.

Üç yıldan kısa bir süre içinde Batı Afrika’da altı farklı askeri darbe gerçekleşti. Ağustos 2020 ve Mayıs 2021’de Mali’de iki darbe, Ocak ve Ekim 2022’de Burkina Faso’da iki darbe, Eylül 2021’de Gine’de bir darbe, Aralık 2022’de ise Gambiya’daki darbe girişimi kaydedildi.

Moritanyalı araştırmacı Muhammed Said Hiba, “Nijer’in güvenlik ve siyasi açıdan çalkantılı bir ortamda bulunması, ordunun sınırları kontrol edememesi, terörist sızıntısını engelleyememesi ve yaygın yolsuzluk Nijer’i son 10 yıldır içinde bulunduğu olağanüstü durumdan çıkaran bir darbenin yaşanmasına neden oldu. Cumhurbaşkanı Bazoum’un darbeye neden olan hataları, hatalardan çok olumlu noktalar olsa da gidişini hızlandırdı. Cumhurbaşkanı, Fransa’nın bölgedeki son müttefiki olarak kabul ediliyor. Bu nedenle Wagner Grubu’nun onun yerini almak isteyenlere sağladığı her türlü destek anlaşılabilirdi ve bekleniyordu. Darbe, Bazoum’un katılmayı reddettiği Rusya-Afrika zirvesiyle aynı zamana denk geldi. Bu, Cumhurbaşkanı’nın Nijer’de askeri üsleri bulunan stratejik müttefiki Fransa’ya yöneldiğinin bir başka kanıtı” açıklamalarında bulundu.

Darbe girişimi, 49 Afrika ülkesi ve 17 devlet başkanının katılımıyla St. Petersburg’da düzenlenecek olan Rusya-Afrika zirvesiyle aynı zamana denk geliyor. Zirvede Rusya ile Afrika ülkeleri arasındaki işbirliğinin pekiştirilmesi ele alınacak.

Hiba’nın ifade ettiğine göre, Mali 2012’de başlayan, Sahra Çölü’nün güneyindeki Sahel bölgesi boyunca Burkina Faso, Nijer, Çad ve Fildişi Sahili’ne yayılan şiddet ve terörizmin merkez üssü; altın ve uranyum açısından zengin olan bu ülkelerin zenginliklerini elde etme karşılığında, Rusya ve Wagner milislerinin Afrika ülkelerine yardım teklif etmesi ve işlerine karışması için kapıyı ardına kadar açtı.

Bazoum’un tüm siyasi akımlara açık olduğunu, gerçek değişimi gerçekleştirmesi için kendisine yeterli zamanın verilmediğini belirten Hiba, görevde sadece iki yıl üç ay kalabildiğine değindi.

Batı Afrika’daki diğer ülkeler gibi Nijer’in de iç politikalarında sorunlar olduğunu doğrulayan Hiba, bir süredir aşiretler arasında gözle görülür bir hoşnutsuzluğun bulunduğunu, ordu güçlerinin zaman zaman koşullardan, özellikle de yoksulluğun, terörizmin, kötü yönetimin ve yaygın yolsuzluğun yayılmasından duyduğu hoşnutsuzluğu dile getirdiğini vurguladı.

Darbeden sonra Cumhurbaşkanlığı Muhafızları tarafından yapılan açıklamada Bazoum’un devrilmesinin kötüleşen güvenlik durumu ve mali kötü yönetimin sonucu olduğunu iddia edilmişti. Bu ifadeler, genellikle Batı Afrika ülkelerindeki darbecilerin sunduğu gerekçelerle benzerlik gösteriyor.

Araştırmacı Hiba, Muhammed Bazoum’un geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanlığı Muhafızları Başkanı’nı görevden alma sürecinde olduğunu, darbenin doğrudan nedeninin bu olabileceğini söyledi.

Bilhassa Bazoum iktidara geçmeden iki gün önce darbe girişimi düzenlenmişken Cumhurbaşkanı Bazoum’un Cumhurbaşkanlığı Muhafız kuvvetlerinin yetkilerini azaltmanın yanı sıra Nijer’in muzdarip olduğu sorunları hızla düzeltmesi gerektiğine işaret etti.

Darbe liderleri kimler?

Cumhurbaşkanı Muhammed Bazoum’a yönelik darbeyi gerçekleştiren grup, eğitim, etkinlik ve prestij açısından Nijer Silahlı Kuvvetleri’nden seçkin bir grup olan Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’na bağlı. Bu grup, cumhurbaşkanı ve cumhurbaşkanlığı konutlarını korumakla görevli.

Nijer ordusu, bu bölgedeki bazı ordularda olduğu gibi yapısında bölünme ve keskin kutuplaşmalar yaşamıyor.

Darbeyi gerçekleştiren Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı, ordunun en güçlü, en iyi organize edilmiş ve en iyi silahlanmış taburlarından biri olarak kabul ediliyor.

Alay, Vatanı Koruma Ulusal Konseyi’nin kurulduğunu açıklayan Yarbay Amadou Abdramane tarafından yönetiliyor.

Özel kaynaklara göre Abdramane, düşkünü olduğu eski Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou iktidarı sırasında terfi ettiğinden bu yana Nijerya ordusunda tartışmalı bir figür konumundaydı.

Ardından Bazoum ise Abdramane’nin yetkilerini azaltmaya, onu görevden almaya çalıştı. Ancak Abdramane ondan daha hızlı davranarak yönetimine karşı çıktı.

Amadou Abdramane, Kara Kuvvetleri Generali Mohamed Toumba ve Özel Kuvvetler Şefi Moussa Salaou Barmou dahil olmak üzere dokuz askeri personel ile çevrili bir şekilde televizyonda açıklama gerçekleştirmişti.

(Independent Arabia – Independent Türkçe)