Türkiye’de 1970’li yılların başında evli çiftlerin neredeyse üçte biri akrabayken kentleşme, eğitim düzeyinin yükselmesi gibi nedenlerle başlayan düşüş sürüyor. Akraba evliliği dışında gençlerin rızası olmadan evlendirmelerde de azalma var.
Türkiye’de son yıllarda evlilik oranlarında kısmi bir düşüş olduğu rakamlara yansıyor. Bununla birlikte evlilik alışkanlıklarında da gözle görülür değişim var. Bunlar arasında en dikkat çekeni akraba evliliklerinde görülen düşüş.
Independent Türkçe’den Ali Kemal Erdem’in haberi
Akraba evlilikleri geçmişte Türkiye toplumunda hayli yaygındı. Öyleki Dr. Serim Timur’un 1972 yılında Hacettepe Yayınları’ndan çıkan “Türkiye’de Aile Yapısı” adlı kitabına göre o dönemde ülkedeki evli çiftlerin neredeyse üçte birinin (yüzde 29,2) birbirleriyle akraba oldukları belirtilmişti.
Yine aynı kitapta akraba olan eşlerin yüzde 80’inin kardeş çocukları olduğu özellikle de erkek kardeş yani amca çocuklarının birbirleriyle evlendikleri tespit edilmişti.
O yıllarda akraba olan eşlerin oranı Ankara, İstanbul ve İzmir’de yüzde 17 iken, diğer kentlerde yüzde 19’a, köylerde yüzde 36’ya çıkmaktaydı.
Batı Anadolu’da yüzde 20 olan akraba evlilikleri ise Doğu’da yüzde 37’ye ulaşmaktaydı.
39 yılda akrabasıyla evli olanlarda yüzde 6’ya yakın düşüş yaşandı
ANAR Şirketi’nin 2011 yılındaki “Türkiye’deki Aile Yapısı” adlı araştırması ise 1972’den 2011’e kadar geçen 39 yıllık süreçte akrabasıyla evli olanların oranının yüzde 6’ya yakın oranda düştüğü ancak halen ciddi sayıda olduğunu gösterdi.
Araştırmaya göre Türkiye’de evli bireylerin yüzde 23,3’ünün ilk evliliğinde eşi ile akrabalık bağı bulunduğu tespit edildi.
Bu oranın kentlerde yüzde 21,1’e düşmekte iken kırda yüzde 28,2’ye çıktığı görüldü.
Kentlerde akraba evliliği oranının 1972’ye oranla yükselirken, kırsalda düşmesi ise köyden kente göçün boyutlarını göstermesi açısından da dikkat çekici.
En yaygın Güneydoğu’da en az Batı Marmara’da ANAR araştırmasına göre akraba evliliklerinin en yaygın olduğu bölge Güneydoğu Anadolu bölgesi.
İlk evliliğinde eşi ile arasında akrabalık bağı olanların oranı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yüzde 44,8 düzeyinde iken bu oran en az olduğu Batı Marmara Bölgesi’nde yüzde 6,4’e düşüyor.
Akraba evlilikleri azalmaya devam ediyor
Güncel bir veri olmamakla birlikte Türkiye’de akraba evliliklerinin toplam evlilikler içerisindeki oranının halen yüzde 20 civarında olduğu tahmin ediliyor.
Çünkü hesaplama yapıldığında 50 yıl önce evlenmiş ve bu evliliği süren bir kişi de hesaplamaya dahil oluyor.
Ancak buna karşın yeni evlenmelerde akrabasıyla evlenen insan sayısı her yıl düzenli bir şekilde azalıyor.
Anadolu Ajansı’nın geçen yıl Erhan Cihan Ünal imzasıyla Türk İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine dayanarak yayımladığı haberde 2010-2019 yılları arasında yıllara göre evlenen kişi sayısı, bunlar arasındaki akraba evliliği sayısı ve oranları şöyle açıklanmıştı.
2010 ile 2019 yıllar arasında akraba evlilikleri, Türkiye’de yapılan toplam evlilik ve oranları şöyle olmuştu:
2020’de de akraba evlilikleri azalmaya devam etti
Akraba evliliklerindeki düşüş geçen yıl da devam etti.
TUİK verilerine göre 2020’deki toplam 487 bin 270 yeni nikah içerisinde birbiriyle evli olan çiftlerin sayısı 18 bin 659’da kaldı.
Böylece geçen yıl bütün evlilikler içerisinde akraba evliliklerinin oranı yüzde 3,82’ye kadar gerildi. Oysa bu oran 2019’da yüzde 4 olarak tespit edilmişti.
Güneydoğu halen birinci, Edirne sonucu
TÜİK verileri 2011’deki ANAR’ın çalışmasında ulaştığı sonuçlardan farklı değil.
Akraba evliliklerinin yaygınlığına bakıldığında Güneydoğu yine birinciliği elinde bulunduruyor.
2010 ile 2019 arasında yeni evliliklerde akrabasıyla evlenen çift sıralamasında Mardin yüzde 20,8 ile birinci olurken onu yüzde 18,2 ile Şanlıurfa takip etti.
Yeni evliliklerde akraba evliliklerinin en az görüldüğü kentler ise yüzde 1,1 ile Edirne, yüzde 1,4 ile Kırklareli, yüzde 2,1 ile Çanakkale oldu.
Amca çocuklarının yerini hala-dayı çocukları aldı
Dr. Serim Timur’un 1972’deki kitabında akraba evliliklerinin çoğunlukla erkek kardeşlerin yani amca çocuklarının arasında olduğu belirtilirken yıllar içerisinde bu konuda bir değişim yaşandığı ve akraba evliliklerinde daha çok dayı-hala çocuklarıyla yapılan evliliklerin yaygınlaştığı görüldü.
2019’a kadarki akraba evliliklerinin incelenmesine göre bu kişilerin yüzde 46,7’sinin hala-dayı çocuklarıyla evliyken onları yüzde 27,2 ile amca çocukları, yüzde 26,1 ile teyze çocukları takip etti.
Peki akraba evliliklerinin azalmasında hangi faktörler etkili oldu.
“Gençlerin rızası olmadan evlendirilme de azaldı”
Üsküdar Üniversitesi İ.T.B.F, Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Barış Erdoğan, Türkiye’de akraba evliliklerinin oranının yıllardır düzenli olarak azalmakta olduğunu belirtti.
Erdoğan’a göre aslında azalan sadece akraba evlilikleri oranı değil. Bir derece akraba evlilikleriyle de ilişkili olan görücü usulü ile evlenme, gençlerin rızası olmadan evlendirilme oranları da düşmekte. Bunun en önemli nedeni şehirleşmenin meydana getirdiği adeta domino etkisi yaratan bir dizi gelişme gösteriliyor.
“Azalmadaki birinci neden akrabalık ilişkilerinin çözülmesi”
Erdoğan, bu etkileri şöyle sıraladı: Kırdan kente göçle beraber akrabalık ilişkileri çözülmeye başladı. Geniş aileler çekirdek aileye dönüştü. Aile üretim birimi olmaktan büyük ölçüde çıktı. Mal ve arazi bölünmesin diye kırsal kesimde yapılan akraba evliliğinin şehirde çok fazla önemi kalmadı.
En çok evlilik yakında oturan, birlikte çalışılan ya da eğitim görenlerle
Erdoğan, birçok araştırmaya göre evlenen kişilerin fiziki olarak yakın mekanlarda ikamet ettiklerini, çalıştıklarını ya da eğitim gördüklerini gösterdiğini belirterek, sözlerini şöyle tamamladı: Okullaşmanın artması, gençlerin çok farklı bölgelerden gelen insanların bulunduğu işyerlerinde çalışması ve en son olarak internet uygulamaları akraba dışında çok farklı kişilerle tanışma ve evlenme ihtimallerini de artırmakta. Sonuç olarak akrabalar bu yakın sosyal çevrenin üyesi olmaktan çıktıkça akraba evlilikleri de azalmaktadır.
“Genetik hastalıklara neden olabileceği uyarıları da düşüşte etkili oldu”
Konuyla ilgili görüşünü sorduğumuz bir diğer isim de Avukat Cengiz Hortoğlu oldu. Çünkü Hortoğlu’nun evlilik, boşanmalar üzerine kitap ve araştırmaları da bulunuyor. Hortoğlu, akraba evliliklerinin azalmasını şu nedenlere bağladı:
1) Kentleşmenin artışı
2) Eğitimin artması
3) Sanayinin gelişmesi
4) Televizyon ve gazete gibi medya organlarında akraba evliliklerinde yaşanan sorunlara dair yapılan yayınlar
5) Özellikle de akraba evliliklerinde yaşanabilecek genetik hastalıklar konusundaki bilgi arttıkça bu konuda uzmanların yaptıkları uyarıların akraba evliliklerinde düşüş yaşanmasında etkili olduğunu düşünüyorum.
6) Son olarak medyanın bu yöndeki olumlu etkisinin yani akraba evliliklerinin sakıncalarına dair bilgilendirmelerin sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla daha da arttığı kanısındayım.
Leave a Comment
Your email address will not be published. Required fields are marked with *