Yıllar önce yaşanmış bir köy anısıyla yazıya giriş yapalım… Rabbim selamet versin, akrabadan Çeşminaz hala, muhtemelen büyük bir heyecan ve gayretle İhlâs Sûresi’ni ezberliyor. Sûreyi doğru ezberleyip ezberleyemediğini teyid amacıyla da, o dönem Erzurum Yüksek İslam Enstitüsü’nde öğrenim gören ve yaz tatili için köyde bulunan akrabadan bir gence, okuyuşunu dinlemesini rica ediyor.

Buraya kadar her şey yolunda gidiyor. Çeşminaz hala İhlâs Sûresi’ni bitirince, İslam Enstitüsü öğrencisi genç, kendisine okuyuşunda bazı hatalar olduğunu söylüyor ve doğrusunu okumaya başlıyor. İşte film burada kopuyor. Çeşminaz hala tepkisini şöyle ifade ediyor: “Senin qulhun sana, benim qulhum bana!”

Şüphesiz ki, bu güzel Anadolu insanı kendisine hatırlatılan gerçeğe karşı çıkıyor değil. Onunki, takdir beklerken eleştiri alması karşısında yaşadığı hayal kırıklığının anlık bir dışavurumundan ibaret.

Oysa bugün, “hakikatin göreceliği” varsayımına dayanan postmodern rüzgârların etkisiyle kimi çevrelerde gittikçe yaygınlaşan “Herkesin Kur’an’dan anladığı kendine!” şeklinde özetleyebileceğimiz bir yaklaşımla karşı karşıyayız ve bu yaklaşım sahipleri “Senin qulhun sana, benim qulhum bana!” söyleminde gayet iddialı ve ısrarlılar.

Evet, insanlığa nizam verme iddiasındaki Batı aklının¹, tıkanan ve hakikatin yegâne temsilcisi olma iddiası işlerliğini kaybeden modernizm sonrası için ürettiği postmodernizmin etkisiyle ortaya çıkan bu yaklaşım, son dönemlerde daha fazla dillendirilmeye başlanmış durumda.

Bilindiği gibi, içerisinde bulunduğumuz zaman diliminin popüler felsefesi postmodernizm, mutlak doğru kabul etmeyen, hiçbir konuda tek bir hakikatten söz edilemeyeceğini öne süren, tek bir hakikatten söz edilemeyeceği iddiasına dayalı bir anlayışı ifade etmektedir.

Herkesi bağlayıcı ortak bir kaynağa iman etmeyen Batılılar ve Batıya iman eden seküler kesimler için bu tür felsefi arayışlar tabii ki anlaşılabilir niteliktedir. Fakat, Âlemlerin Rabbi’nin öğüt alınsın diye kolaylaştırdığı apaçık kitabı Kur’an’a² iman eden Müslümanlar arasında bu tür anlayışların etki uyandırıp taraftar toplaması olağan bir durum olmasa gerektir.

Bu anlayış Müslümanlar arasında o kadar etkili olmaya başladı ki, artık herhangi bir konuda Kur’an’a atıf yapmak veya Kur’an’ın ölçülerini hatırlatmak, dayatmacılık ve diktecilik olarak yaftalanır oldu. Gündeme gelen bir konu hakkında Kur’an’ın ölçülerini hatırlatmak istediğinizde, bazı muhatapların gündeme getirilen âyetlerin mesajları üzerinde müzakere etmek yerine hemen söz konusu postmodern reflekse yönelip, “O sizin yorumunuz” diyerek işin içinden çıkıverdiğini görüyorsunuz.

Rabbimizin “Hablullah” olarak niteleyip topluca sarılmamızı emrettiği³Kur’an’ın, Müslümanların ortak referansı olma özelliği ve bağlayıcılığı, “Herkesin Kur’an’ı kendine” şeklinde özetlenebilecek bu yaklaşımla zayıflatılıyor, etkisiz ve işlevsiz hale getiriliyor.

Bilindiği üzere bugüne dek Kur’an mesajının önündeki engel daha çok geleneksel din anlayışlarından kaynaklanan “Kur’an’ı herkesin anlayamayacağı” şeklindeki yaklaşımdı. Çoğu zaman muhatabınıza Kur’ani bir ölçüyü hatırlattığınızda, herhangi bir konuyla ilgili bir âyet-i kerimeyi referans gösterdiğinizde “Biz anlamayız, hocalar anlar!” mahiyetindeki tepkilerle karşılaşırdınız.

Bu anlayış şimdilerde büyük ölçüde aşıldı. Düne kadar Kur’an meâli okumayı sapma sebebi olarak gören birçok geleneksel anlayış sahibi çevre şimdi meâl okumayı teşvik eder duruma geldi. Artık Kur’an mesajının önündeki en güçlü engel geleneğin “Kur’an’ın anlaşılmazlığı” iddiası değil. Onun yerine, ölçüyü, postmodernizmin “hakikatin göreceliği” ölçüsüzlüğünde arayan, vahyin net ve apaçık ölçüleriyle modern ve postmodern kuramlara yaklaşmak yerine, söz konusu kuramlarla vahye yaklaşmayı yeğleyenlerin flulaşmış zihni algı ve duruşları Kur’an mesajının önüne dikiliyor.

Mesele öyle bir hal aldı ki, artık Müslümanlar arasında bile Kur’ani ilkeleri gündeme getiremez olduk. Herhangi bir konuda Kur’an’dan bir âyet okuduğunuzda “kendi yorumunu herkese dayatmak” gibi ithamlarla karşılaşıveriyorsunuz. Kısacası, aynı Kitab’a iman ettiğiniz bir insana o Kitab’dan bir ölçüyü hatırlatmanın alabildiğine zorlaştığı bir dönemden geçiyoruz.

Hatırlanacağı gibi, birkaç yıl önce Avrupa Birliği’nin isteği doğrultusunda resmî vesayet altındaki camilerde okunan hutbelerde, “Allah katında (yegâne geçerli) din İslam’dır…”⁴ âyet-i kerimesinin okunması yasaklanmıştı. Çünkü bu âyet-i kerime hakla bâtılın arasını kesin çizgilerle ayırıyor, “hakikatin çokluğu” ölçüsüzlüğü yerine, “hakikatin tekliği” ölçüsünü hatırlatıyordu. İşte, son zamanlarda postmodern rüzgârların etkisiyle yaygınlaşan “Herkesin Kur’an’dan anladığı kendine” yaklaşımı da, Kur’an’ın çizdiği açık ve net çizgilerin hakla bâtılı uzlaştırma çabaları karşısında oluşturduğu engeli ortadan kaldırmanın farklı bir versiyonu olarak işlev görüyor.

Eskiden “Abdestsiz dokunulmaz”, “Elimize alırsak saygıda kusur edebiliriz”, “Biz anlayamayız” gibi gerekçelerle ellerden, zihinlerden, kalplerden ve hayat alanlarından uzak tutulan Kur’an, şimdilerde apaçık ve kolaylaştırılmış bir hayat kılavuzu olduğu Rabbani beyanlarına rağmen, her okuyanın farklı sonuçlar çıkarmasına müsait bir felsefe kitabı muamelesine tâbi tutularak benzer bir işlevsizleştirilme operasyonuna maruz bırakılıyor. Kimi Müslümanlar da, insanlığın yegâne hidayet rehberi Kur’an’ı iddiasız ve etkisizleştirmeye yönelik bu yaklaşıma ortaklık edebiliyorlar.

Bilindiği gibi Kur’an mesajının ilk muhatabı Mekke toplumuydu ve Mekke oligarşisinin Kur’an mesajının topluma ulaşmasına engel olması için düşündüğü tedbirlerden biri Kur’an okunduğunda onu kaba gürültüyle bastırmaya çalışmak şeklindeydi.⁵ Günümüzde ise bu “gürültü”nün postmodern biçimleriyle karşı karşıya bulunmaktayız. Üstelik Kitab’a iman eden bir kısım insanın da kendisini bu rüzgârlara kaptırıp gürültücülerin söz konusu postmodern tamtamlarına iştirak ettiğini görmekteyiz.

Kur’an’ın her an hayata müdahil olması özelliğini ve Müslümanlar için nihai referans kaynağı işlevini pratikte devre dışı bırakan bu yanlış yaklaşıma karşı, Kur’an’ın Kur’an’la tanınıp tanıtılması için gayret göstermek gerekmektedir.

1. Burada, Bakara Sûresi 11-12. âyetleri hatırlamakta fayda var.
2. Kamer 54/17, 22, 32, 40, Hicr 15/1, Hacc 22/16, Şuara 26/2, Neml 27/1, Kasas 28/2, Yasin 36/69, Duhan 44/2
3. Âl-i İmran 3/103
4. Âl-i İmran 3/19
5. “İnkâr edenler dediler ki: ‘Bu Kur’ân’ı dinlemeyin, o okunduğunda gürültü edin, belki ona gâlib gelirsiniz.”(Fussilet 41/26)