Fransa’da milletvekillerinin, ülkenin denizaşırı toprağı Yeni Kaledonya’da 10 yıl yaşamış Fransızların oy kullanmasına izin veren değişikliği onaylaması, ada ülkesinde şiddet olaylarının patlak vermesine neden oldu. Meseleye Ermenistan nedeniyle Fransa’nın gerginlik yaşadığı Azerbaycan da dahil oldu.
Fransa’nın deniz aşırı toprağı Yeni Kaledonya’da neler oluyor?
Fransa’da milletvekillerinin, ülkenin denizaşırı toprağı Yeni Kaledonya’da 10 yıl yaşamış Fransızların oy kullanmasına izin veren değişikliği onaylaması, ada ülkesinde şiddet olaylarının patlak vermesine neden oldu.
Çoğunlukla yerlilerden oluşan bağımsızlık yanlıları, bu yasal değişikliğin adadaki etkilerini azaltacağını düşünüyor. Yerliler, adaya sonradan yerleşen Fransızların oy kullanmasına karşı çıkıyor.
Ulusal Meclis’teki oylama 153’e karşı 351 oyla kabul edilmişti.
Yetkililerin uluslararası havalimanı ve okulları kapatmasına ve başkent Noumea’da sokağa çıkma yasağı uygulamasına neden olan protestolarda en az dört kişi hayatını kaybetti.
Yeni Kaledonya nerede?
Güneybatı Pasifik’in ılık sularında, Avustralya’nın yaklaşık 1,500 km doğusunda yer alan Yeni Kaledonya, yüzde 44’ünü Melanezyalı Kanaklar ile yüzde 24’ü ağırlıklı olarak Fransız olmak üzere Avrupa kökenli 270 bin kişiye ev sahipliği yapıyor.
Takımadalara ismi 1774 yılında İngiliz kaşif James Cook tarafından verildi. Fransa’nın 1853’te ilhak ettiği ve 1946’ya kadar sömürge toprağı olarak yönettiği Ada, 2003’e kadar da Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu içerisinde yer aldı. Ada, 20. yüzyılın başından kısa bir süre öncesine kadar ceza kolonisi olarak da kullanıldı.
Ada neden önemli?
Fransa’nın Hint-Pasifik’te sahip olduğu beş ada bölgesinden biri olan Yeni Kaledonya, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Pasifik’teki Fransız etkisini arttırma planının merkezinde yer alıyor.
Dünyanın üç numaralı nikel üreticisi ve dünya nikel rezervinin yüzde 10’undan fazlasına ev sahipliği yapan Ada, Fransa’nın Hint-Pasifik’te Çin ile rekabet halinde olması nedeniyle siyasi statüsü kadar yer altı kaynakları açısından da önem taşıyor.
Keza Yeni Kaledonya, Çin ve Amerika Birleşik Devletleri’nin güvenlik ve ticaret alanlarında güç ve nüfuz mücadelesi verdiği jeopolitik açıdan karmaşık bir deniz bölgesinin de tam ortasında bulunuyor.
Macron daha önce Çin’in adını anmadan Fransa’nın Pasifik’teki etkisini arttırma amacının “kurallara dayalı bir kalkınma” sağlamak olduğunu söylemişti.
Ada’nın yerlileri olan Kanaklar’ın Çin’le ticari ilişkilerini geliştirmek istemesi karşısında Paris, 2015’te nikel madeninin Pekin’e transferine ipotek koymak istedi. Ayrıca Fransa, Çin’e alan açmamak için Ada’ya son yedi yılda yaklaşık 2 milyar euro kredi sağladı.
Fransa ile nasıl bir geçmişe sahip?
Fransa’nın 19. yüzyılda sömürgeleştirmesinden sonra, Yeni Kaledonya 1946’da resmen Fransız denizaşırı bölgesi haline geldi.
1970’lerden başlayarak, yabancıları çeken nikel patlamasının ardından adada gerilim yükseldi ve Paris ile Kanak bağımsızlık hareketleri arasında çeşitli çatışmalar yaşandı. 1998’de imzalanan Nouméa Anlaşması, kademeli özerkliğe giden yolun ana hatlarını çizdi. Nouméa Anlaşması, 5 Mayıs 1998 tarihinde imzalandı. Anlaşma, Yeni Kaledonya’nın kendine özgü bir politik statü kazanmasını sağladı.
Anlaşma temel olarak Yeni Kaledonya’da “özerklik” ilkesinin uygulanmasını öngörüyordu. Nouméa Anlaşması’nın amacı, Yeni Kaledonya’daki yerli halkın (Kanak halkı) özerklik taleplerini karşılamak ve adanın geleceği hakkında bir uzlaşma sağlamak olarak açıklandı. Anlaşma ayrıca Yeni Kaledonya’da bağımsızlık referandumunun yapılmasını öngörüyordu.
Ada’da 2018, 2020 ve 2021’de olmak üzere toplam 3 kez bağımsızlık için referandum düzenlense de bağımsızlık yanlılarının oylarının yüzde 50’yi geçmemesi nedeniyle sandıktan hep “hayır” oyu çıktı.
Macron, 2021’deki son oylamanın sonucunun ardından “Bu gece Fransa daha güzel çünkü Yeni Kaledonya onun bir parçası olarak kalmaya karar verdi” dedi. Ancak son bağımsızlık referandumundan kısa bir süre sonra Yeni Kaledonya’daki siyasi aktörler arasındaki diyalog sekteye uğrayınca Ada’nın geleceği tekrardan tartışmaya açıldı.
Ülkenin bağımsızlığını savunan Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLNKS), düzenlenen referandumlara, Fransa’nın etkisiyle sonuçlandığı ve bağımsız şekilde yapılmadığı gerekçesiyle itiraz etti. Son referandumu boykot ederek sandığa gitmeme kararı alan FLNKS, Covid-19 salgınının etkisinden daha uzak bir tarihte referandum yapılması mücadelesi verdi. Kanaklar ayrıca 2021’deki referandumun yeniden düzenlenmesi için Uluslararası Adalet Divanına temyiz başvurusunda bulundu.
Fransa, Ada’daki nüfuzunu korumak amacıyla İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, bağımsızlık yanlıları ile hükümet taraftarlarını masaya oturtmak için son dönemde 3 kez ziyaret gerçekleştirse de bunu başaramadı. Yeni Kaledonya, 2003’te gerçekleştirilen anayasa değişikliği sonucu Fransa’ya bağlı özerk bir bölge oldu.
Son gerginlik neden patlak verdi?
Nouméa Anlaşması hükümleri uyarınca, il seçimlerinde oy kullanma hakkı 1998’den önce Yeni Kaledonya’da ikamet eden kişiler ve onların çocuklarıyla sınırlandırılmıştı. Bu madde, azınlık nüfusu haline gelen Kanaklara daha fazla temsil hakkı vermeyi amaçlıyordu.
Paris bu düzenlemeyi antidemokratik bulmaya başladı. Fransız milletvekilleri seçmen kitlesini Yeni Kaledonya’da en az 10 yıldır yaşayan kişileri de kapsayacak şekilde genişletecek bir anayasa değişikliğini onayladı.
Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron bu değişikliğin yasalaşmasını geciktireceğini ve bölge halkının temsilcilerini müzakere yoluyla bir çözüme ulaşılması için Paris’e davet edeceğini söyledi. Bununla birlikte, haziran ayına kadar yeni bir anlaşmaya varılması gerektiğini, aksi takdirde yasayı imzalayacağını söyledi.
Yeni Kaledonya’da bağımsızlık yanlıları, seçimlerdeki etkilerini azaltacağı için Fransız hükümetinin anayasal reform girişimine karşı çıktı. Ada’da son 2 gündür artan şiddet olaylarında yaklaşık 200 iş yeri ve 50’den fazla araç ateşe verildi, ölenlerin sayısı 4’e yükseldi. Olaylarda, 130 kişi gözaltına alındı ve 60’tan fazla güvenlik görevlisi yaralandı.
Artan şiddet olaylarının ardından Yeni Kaledonya’da olağanüstü hal (OHAL) ilan edildi.
Fransa, Azerbaycan’ı Yeni Kaledonya’ya müdahale etmekle suçladı
Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, Azerbaycan’ı, protestoların yaşandığı Yeni Kaledonya’ya müdahale etmekle suçladı. Fransa İçişleri Bakanı Darmanin, Fransa’nın Hint-Pasifik’teki özerk bölgesi Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık taraftarlarının liderleriyle Azerbaycan arasında ilişki bulunduğunu iddia etti.
Devlet televizyonu France 2’deki canlı yayına katılan Bakan, “Bu bir hayal değil, gerçek. Yeni Kaledonya’da bağımsızlık mücadelesi verenlerden bazılarının Azerbaycan’la anlaşma yapmış olmasından üzüntü duyuyorum.” dedi.
Fransa’nın denizaşırı topraklarından Yeni Kaledonya’da kongre, geçen nisanda Azerbaycan Ulusal Meclisi ile işbirliği memorandumu imzalamasından bu yana Azerbaycan’ın etkisi konusunda tartışmalar başlamıştı. Dağlık Karabağ konusunda Ermenistan’a verdiği destek nedeniyle Fransa’yı eleştiren Bakü yönetimi Martinique, Fransız Guyanası, Fransız Polinezyası ve Yeni Kaledonya’dan bağımsızlık mücadelesi veren isimleri Temmuz 2023’te Azerbaycan’da ağırlamıştı.
Düzenlenen konferansta “Fransız sömürgecilik karşıtları ve bağımsızlık hareketleri”ni desteklemeyi amaçlayan Bakü İnisiyatif Grubu adlı bir oluşum ortaya çıktı. Grup, geçen salı “Kanakların tutuklanmasını ve Fransız yetkililerin Yeni Kaledonya’da sivillere yönelik şiddet eylemlerini” kınayan bir basın açıklaması yayınladı.
Paris ve Bakü arasında Dağlık Karabağ gerginliği
Dağlık Karabağ ihtilafında Ermenistan’a verdiği destek nedeniyle Paris’i eleştiren Azerbaycan ile Fransa arasında gerilim aylardır tırmanıyor.
Eylül 2023’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Dağlık Karabağ’da “Azerbaycan’ın güç kullanmasını” kınamış ve Ermenistan’ın toprak bütünlüğüne olan bağlılığını ve desteğini yinelemişti.
Azerbaycan’dan açıklama
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade, Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin’in “Azerbaycan’ın Yeni Kaledonya’daki olaylara müdahale ettiği” yönündeki iddialara “Fransa’nın Azerbaycan’a yönelik aşağılayıcı açıklamalarını şiddetle kınıyor ve ‘Ermenilerin toplu katliamı’ gibi kabul edilemez suçlamalarla Azerbaycan’a yönelik karalama kampanyasının durdurulmasını talep ediyoruz.” dedi.
Fransız askeri Yeni Kaledonya’da
Fransa şiddet olaylarının yaşandığı Yeni Kaledonya’nın limanlarına ve uluslararası havaalanına asker konuşlandırdı, TikTok’u yasakladı.
Fransa deniz aşırı toprağı Yeni Kaledonya’da dört kişinin öldüğü ve yüzlerce kişinin yaralandığı şiddet olayları sonrası olağanüstü hal ilan etti. Paris, Yeni Kaledonya’nın limanlarına ve uluslararası havaalanına asker konuşlandırdı, TikTok’u yasakladı. Ayrıca kamu düzenine tehdit oluşturduğu düşünülen kişiler ev hapsine alınabilecek, arama yapılabilecek, silahlara el konulabilecek ve kuralları ihlal edenler hapis cezasına çarptırılabilecek.
Fransa Başbakanı Gabriel Attal, “Hiçbir şiddete müsamaha gösterilmeyecek” dedi. İçişleri Bakanlığı, Fransa’nın denizaşırı topraklarından birinde bu tür tedbirleri en son 1985 yılında yine Yeni Kaledonya’da uyguladığını bildirdi.
Şiddet olaylarında güvenlik güçlerine ateş açıldı, araçlar yakıldı ve dükkanlar yağmalandı. Bunun üzerine sokağa çıkma yasağı ilan edildi, halka açık toplantılar yasaklandı ve ana havaalanı kapatıldı. Şiddet olaylarında pazartesi gününden bu yana 130’dan fazla kişi gözaltına alındı ve 300’den fazla kişi de yaralandı.
Tartışmalı reform kabul edildi
İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, Yeni Kaledonya’daki ayaklanmalar sırasında ağır yaralanan bir Fransız jandarmanın yaralarından dolayı ölmesinden saatler sonra olağanüstü hal ilan edildiğini söyledi. Yeni Kaledonya son günlerde Paris’teki ulusal mecliste görüşülmekte olan ve bölgedeki il seçimlerinde seçmen kitlesini genişletmeyi amaçlayan anayasal reformu protesto ediliyor.
Reform kapsamında Fransa’nın anakarasından gelenlere il seçimlerinde oy kullanma hakkı tanınması eleştiriliyor.
Tartışmaların ardından Paris’teki Ulusal Meclis, 153’e karşı 351 oyla reformu kabul etti.
Emmanuel Macron, krizle ilgili kabine düzeyinde ulusal güvenlik görüşmelerine başkanlık etmek üzere Normandiya’ya yapmayı planladığı ziyareti iptal etti.
Yeni Kaledonya’daki Fransız Yüksek Komisyonu “Ciddi kamu karışıklıklarının” devam ettiğini belirterek okullar da dahil olmak üzere işyerlerinin ve kamu mallarının yaygın bir şekilde yağmalanmasını ve ateşe verilmesini kınadı.
Komisyon, bir sonraki duyuruya kadar derslerin iptal edileceğini ve ana havaalanının ticari uçuşlara kapatılacağını kaydetti.
Protestoların kaynağı
Avustralya ve Fiji arasında yer alan Yeni Kaledonya, Karayipler ve Hint Okyanusu’ndan Pasifik’e kadar uzanan ve sömürgecilik sonrası dönemde Fransa’nın bir parçası olmaya devam etti.
Çin ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) nüfuz mücadelesi verdiği Pasifik bölgesinde Fransa da bu stratejik önemini kaybetmek istemiyor. Bu hedefle uzun ve gergin tartışmaların ardından Meclis’te kabul edilen anayasa değişikliği, bölgesel seçimlerde oy kullanma hakkına sahip kişilerin sayısını artırıyor.
Fransa, 1998 Noumea Anlaşması’nda yaklaşık 300 bin nüfuslu Pasifik ada bölgesine kademeli olarak daha fazla siyasi güç verme sözü verdi. Anlaşma uyarınca Yeni Kaledonya, Fransa ile olan bağları konusunda düzenlediği üç referandumda da bağımsızlığı reddetti. Ancak bağımsızlık, özellikle yerli Kanak halkı arasında destek görmeye devam ediyor.
Noumea Anlaşması aynı zamanda Yeni Kaledonya’nın seçmen listelerinin 1998’den bu yana güncellenmediği anlamına geliyor. Bu da son 25 yılda Fransa anakarasından veya başka yerlerden adaya yerleşenlerin bölgesel seçimlere katılmasına hak tanımıyor.
Bu da oy verebilecek nüfusun yüzde 20’sinin sandığa gidememesi anlamına geliyor. Hükümet bu mahrumiyeti “saçma” olarak nitelendirirken, ayrılıkçılar ise seçmen listelerinin genişletilmesinin Fransa yanlısı politikacılara fayda sağlayacağından ve Kanakların ağırlığını azaltacağından endişe duyuyor.
(euronews)