Rebia Hurays / Şarku’l Avsat

Cezayir Dışişleri Bakanı Ahmed Attaf’a, geçtiğimiz Eylül ayının başında, Budapeşte’de Macar mevkidaşı Péter Szijjártó ile ortak bir basın toplantısında, Avrupa-Cezayir ilişkilerinin geleceği hakkında bir soru sorulmuştu. Attaf, ilişkilerin ‘taraflar arasında imzalanan ortaklık anlaşmasının çıkmaza girmesinden dolayı tıkanma noktasına geldiğini’ teyit etmiş ve bu krizi aşmak ve ilişkileri güçlendirmek için Macar hükümetinin önemli bir rol oynaması çağrısında bulunmuştu.

Bu açıklamalar, Avrupalılarla olan ilişkilerin geleceğini sorgulamasına neden oldu. Bu ilişkiler, derin ve birikmiş anlaşmazlıklar nedeniyle uzun süredir soğuk bir dönemden geçiyor. Bu anlaşmazlıklardan ilki, Cezayir’in gözden geçirilmesini ve içeriğindeki dengesizliklerin düzeltilmesini talep ettiği ortaklık anlaşması. Anlaşmanın tek faydalanıcısı Avrupa Birliği (AB) olduğu için, Cezayir’in ülkeye olumlu bir etkisi olmadığını düşünüyor. Yerel pazarlar, Avrupa malları için bir çöplük haline geldi ve birçok şirketin uğrak yeri oldu. 2014 yılına kadar, Cezayir’in 2012-2014 yılları arasındaki dış ticaret istatistiklerine göre, AB ülkeleri ülkenin ana ortakları arasındaydı. Bu dönemde, AB ülkeleri, Cezayir’in ithalatının yüzde 80’inden fazlasını oluşturan en önemli ortaktı. En önemli tedarikçiler arasında Fransa ilk sırada yer aldı ve ithalatın yüzde 11’inden fazlasını sağladı. Çin ve İspanya ise sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 9’luk paylarla ikinci ve üçüncü sırada yer aldı.

Cömert tavizler döneminin sonu

Ancak bundan sonra işler tersine döndü ve AB artık ülkenin ilk ticaret ortağı olmaktan çıktı ve Pekin liderliğe yükseldi. Ardından Türkiye, Rusya, Katar ve eski kıtanın dost ülkeleri İtalya ve Portekiz geldi.

Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun hükümetini, AB ile olan ortaklık anlaşmasını, baştan aşağı, milliyetçi bir bakış açısıyla ve karşılıklı yarar sağlayan bir yaklaşımla gözden geçirmeye çağırmıştı. Bir basın açıklamasında, “AB ile ortaklık anlaşmasının gözden geçirilmesi, ulusal ürünün çıkarlarını gözetmeli ve endüstriyel bir doku ve istihdam yaratmaya odaklanması gerekir” demişti.

Cezayir Dışişleri Bakanı Ahmed Attaf’ın açıklaması, ülkesinin ortaklık anlaşmasındaki dengesizlikleri düzeltme arzusunu gösteren birçok mesaj içeriyor. Bu bağlamda, Cezayir Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Profesörü olan Dr. Kahi Mebruk, “Cezayir Dışişleri Bakanlığı’nın açıklaması, milliyetçi bir bakış açısıyla ortaklık anlaşmasını baştan sona gözden geçirme çağrısını içeriyordu. İlişki, işbirliği veya ortaklık değildi, aksine daha güçlü olan taraf lehine olan bir çıkar ilişkisiydi. Açıklama aynı zamanda, Avrupalıların önceki aşamada elde ettiği cömert tavizlerin sona erdiğini ve ilişkilerin artık her iki tarafın da yararına olacak şekilde yeniden kurulması gerektiğini de içeriyordu” dedi.

Görünüşe göre, AB’yi çevreleyen koşullar, onu er ya da geç masaya oturmaya zorlayacak. Dr. Mebruk, “AB’nin bugün karşı karşıya olduğu zorlukların boyutu, uzun vadede istikrar sağlamak için komşu güney ülkesi ile ilişkileri iyileştirmeyi ve ekonomik entegrasyonu gerçekleştirmeyi zorunlu kılıyor. Gerçek ve muhtemelen daha da kötüleşebilecek tehditlerle karşı karşıya. İlk doğrudan tehdit, Avrupa güvenliğinin mekanizmalarını ve ayrıca bloğun güç dengesini değiştiren Rusya-Ukrayna savaşı. Ardından, küresel sistemin kökten değiştiğini yansıtan ve enerji krizini tetikleyen iddialı bir ekonomik ve siyasi cephe olan BRICS bloğu ortaya çıktı. Ayrıca, Avrupa Birliği’nin karşı karşıya olduğu en büyük dosyalardan biri olan düzensiz göç gibi diğer zorluklar da var.” dedi.

Yeni sömürge politikası

Cezayir’de Arap yönetiminin ve uluslararası yönetimin zorlukları üzerine akademik araştırmacı Dr. Nur es-Sabah Aknuş, Al-Majalla’ya konuşan kendisi şunları söyledi: “Saha, her iki tarafın çıkarlarını olumlu yönde destekleyen yeni bir stratejik ortaklık inşa etmek için Avrupalıların elinde. Biz sadece bir pazar değiliz, Avrupa’nın Ukrayna savaşı ve koronavirüs (Kovid-19) salgınının kalıntılarından kaynaklanan yapısal daralmasından sonra ihtiyaç duyduğu nesnel bir ortağız. Bu nedenle, Barcelona Süreci’ni değerlendirmek ve yeni oyun kuralları oluşturmak gerekir. Bu bağlamda Cezayir’in mesajları açıktır ve Avrupa bunu iyi anlıyor, ancak Avrupa’daki bölünmeler, çıkar çatışmaları ve lobiler ve kurumlar arasındaki mücadele nedeniyle yeni uluslararası sistemde yeni kümeler ve aktörlerin lehine tek bir şekilde okunmuyor.”

Yeni sömürgecilik eğilimi, Avrupa Birliği’nin temel oyuncularının tutumlarını hala kontrol ettiğinden, Cezayir, İtalya gibi Avrupa ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirdi. Cezayir-İtalyan ilişkileri, Avrupa Birliği ile olan ilişkilerde örnek teşkil edecek bir model haline geldi. Bu bağlamda, Cezayir’in Ulusal Siyasal ve Uluslararası İlişkiler Profesörü Dr. Kahi Mebruk, “Cezayir’in Avrupa Birliği ile ilişkisi, Avrupa Birliği’nin içinde bulunan Avrupa ülkeleriyle olan ilişkisinden farklıdır. Örneğin, Cezayir’in İtalya ile ilişkisi örnek teşkil edecek bir seviyeye ulaştı. Hükümetler değişse de çıkarlar aynı kaldı.” diyor. Mebruk, Cezayir’in İspanya ile ilişkilerinin Mart 2022’den bu yana dondurulmuş olduğunu belirterek, “İspanya’nın, Sahra Çölü bölgesindeki çatışma konusundaki tutumunda ani bir değişiklik olması nedeniyle, Cezayir için Portekiz de bir alternatif haline geldi” dedi.

Cezayir’in kozları

Şarku’l Avsat’ın Londra merkezli Al Majalla dergisinden aktardığı habere göre Ekonomi uzmanları, Cezayir’in şu anda stratejik çıkarlarını savunmak için güçlü bir konumda olduğuna hemfikirler. Cezayir’in Ulusal İş İdaresi Profesörü Dr. Yusuf Atiye, “Cezayir, kışın yaklaşması ve kıtanın soğuk hava dalgaları tehdidi altında olduğu göz önüne alındığında, önümüzdeki dönemi iyi değerlendirmelidir. Bu, geçen sezon yaşadığımız senaryodur. Avrupa’nın Rusya’dan enerji arzını yasaklaması ve batılı şirketlerin petrol ve gaz keşiflerinde faaliyet alanını genişletmesi nedeniyle, Avrupa Birliği’nin ev içi kullanım veya imalat için artan yakıt ve gaz talebini karşılamak için çok fazla seçeneği olmayacak. Özellikle, 1 Temmuz 2023’te altı ay boyunca Avrupa Birliği’nin dönem başkanlığını üstlenen İspanya, liderliği sırasında Avrupa sanayisini yeniden canlandırmayı umuyor” şeklinde konuştu.

Dr. Atiye’ye göre, Cezayir’in enerji piyasasındaki güçlü konumunun yanı sıra, diğer ekonomik nitelikleri ve potansiyelleri de var. Dr. Atiye, “Avrupa Birliği’nin mevcut politikası, temiz, yenilenebilir ve teknolojik enerji kaynaklarını desteklemeye yöneliyor. Avrupa, aynı zamanda en büyük otomobil üreticilerine ev sahipliği yapıyor. Bu şirketlerin CEO’ları, özellikle elektrikli otomobil endüstrisinin gelişmesiyle birlikte, yeni Çinli otomobillerin rekabetçi tehdidinden büyük endişe duyuyor. Bu nedenle, Cezayir, otomobil ve yedek parça pazarında, Fas’taki Renault fabrikasına rakip olarak, Avrupa’nın Afrika’ya açılan kapısı olabilir” dedi.

Dr. Atiye, Cezayir’in sahip olduğu diğer güçlü kartlardan birinin de madencilik endüstrisi olduğunu söyledi. Dr. Atiye, “Madencilik endüstrisi, Avrupa sanayisinin temelini oluşturan hammaddeler için çok önemli bir kaynak olabilir. Özellikle, Cezayir, zengin yeraltı kaynaklarına sahip bir ülkedir ve çıkarılacak ve pazarlanacak daha fazla metal vardır” ifadelerini kullandı.

Cezayir, son iki yıldır madencilik sektörünü canlandırmak ve onu ekonominin itici gücü haline getirmek için büyük çaba sarf ediyor. Bunu, yabancı ortaklıklar, özellikle Çinli ortaklarla teknolojik kapasiteyi artırarak yapıyor. Enerji sektörü, maden arama programlarını yoğunlaştırmak, yatırım fırsatlarını artırmak ve yabancı ve yerli yatırımcıları teşvik etmek için çalışıyor. Son aylarda hayata geçirilen en önemli madencilik sanayi projeleri arasında fosfat dönüştürme projeleri (Tebessa), demir cevheri geliştirme projeleri (Bejaïa) ve kurşun ve çinko madeni projeleri (Tindouf) yer alıyor.

* Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden tercüme edilmiştir.