Kırgızistan medyası 24.kg ve Azerbaycan merkezli yayın organı Oxu.az’ın haberlerine göre Kırgız güvenlik güçleri, darbe girişimini başarılı bir operasyon ile engelledi. Darbeci gruba ilişkin henüz bir bilgi paylaşılmazken, Kırgız polis özel harekat birliklerinin baskın yaptığı anlar görüntülendi.

Kırgızistan’dan gelen bilgilere göre 110 asker ve bürokrat gözaltına alındı.

Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, darbe girişimine ilişkin haberlerin endişe verici olduğunu belirterek Rusya’nın durumu yakından takip ettiğini söyledi.

Kırgızistan, Sovyetler Birliği’nden dağılması sonrası bağımsızlığını ilan ettiği 1991’den bu yana üç darbeye sahne olmuştu.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, 10 Ocak 2021’de yapılan seçimleri kazanarak göreve seçilmişti.

2021 yılı Kasım ayında, darbe planladığı şüphesiyle, 28 Kasım Parlamento seçimlerinin hemen ardından Kırgızistan Milletvekili Baktıbek Cetigenov gözaltına alınmıştı. Ayrıca, o dönemde Cetigenov ve El Intımagı Derneği Başkanı Askat Temraliyev’in başkent Bişkek’te protestolar için gizli anlaşma yaptığı öne sürülmüştü. Cetigenov’un söz konusu protestolar ile iktidarı ele geçirmeyi planlandığı ortaya çıkarılmış ve daha sonra gözaltına alınarak tutuklanmıştı. Parlamento seçimlerine katılım oranı yüzde 33,19 olarak gerçekleşmişti.

Avrupa’ya yönelik adımlar atılıyordu

Yakın zamanda AB Konseyi Başkanı Charles Michel’in Kırgızistan başkenti Bişkek’i ziyaret etmesi üzerine, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, AB ile ilişkilerini geliştirme niyetini açıklamıştı.

Aydınlık’ta yer alan habere göre, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) askeri bloğunun ve Avrasya Ekonomik Birliği’nin bir üyesi olan Kırgızistan’da son zamanlarda Avrupa’ya yönelik adımlar atılıyor. Mayıs ayında da Ukrayna’ya karşı savaşmak için Rus birliklerine katılan Kırgız vatandaşları, 10 yıl hapis cezasına çarptırılmış, ülkede büyük ses getirmişti.

Bu siyasi gelişmeler çerçevesinde, yapılan operasyonların, Cumhurbaşkanı Caparov’un ülkeyi Rusya’dan uzaklaştırmak için siyasi alanı temizlediği olarak yorumlanıyor.

Kırgızistan’daki 2. Orta Asya-Avrupa Birliği Zirvesi

Kırgızistan’da düzenlenen “2. Orta Asya-Avrupa Birliği Zirvesi” 2-3 Haziran tarihlerinde yapıldı. Zirveye, Türk Cumhuriyetleri başkanları katıldı. Issık Göl kıyısında düzenlenen zirveye, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov başkanlık etti.

Zirveye, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ile birlikte, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevkat Mirziyoyev, Türkmenistan Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Nurmuhammet Amannepesov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ve Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel katıldı.

Rusçanın ikinci resmi dil olduğu Kırgızistan’da Kırgızca yasası

Kırım Haber Ajansı’nın aktardığına göre, Kırgızistan Parlamentosu’nda 31 Mayıs 2023 tarihinde, ülke genelindeki kamu kuruluşu ve diğer resmi idarelerde çalışan memurlara Kırgızca konuşma zorunluluğu getiren yasa tasarısı kabul edilmişti. Kabul edilen kanunun, Kırgız dilinin kullanımı, dil politikasının uygulanması, devlet organlarının ve yerel özyönetimlerin gelişimleri için iyi koşullar yaratma konusundaki yükümlülüklerde yasal çerçeveyi belirlediği bildirilmişti.

Ayrıca kanunun kabul edilmesiyle birlikte,  devlet dairelerinde çalışan her memurun devlet dili Kırgızca’yı ortalama düzeyde (B1) bilmesi ve görevlerini yerine getirirken kullanması gerektiği kararlaştırılmıştı. Buna göre bu zorunluluk; devlet ve belediye çalışanlarını, milletvekillerini, askerleri, hakimleri, eğitim kurumlarının başkanlarını ve çalışanlarını, her türlü mülkiyet, devlet ve belediye sağlık kurumlarını, pedagojik alanda çalışanları ve akademisyenlerin tamamını kapsıyor.

Ayrıca, televizyon ve radyo şirketlerinin, içeriklerinin yarısından fazlasının Kırgız dilinde üretilmesi ve internet sitelerinin Kırgızca versiyonlarında diğer dillerdeki versiyonlardan daha az bilgi bulundurmamaları gerektiği bildirilmişti.

Kırgızistan

Yaklaşık 200 bin kilometrekarelik yüzölçüme sahip olan Kırgızistan’ın 6 buçuk milyon civarında nüfusu bulunuyor. Neredeyse tamamı dağlık bir ülke olan Kırgızistan, kuzeyde Kazakistan, batıda Özbekistan, güneyde Tacikistan, güneydoğu ve doğuda Çin’in Sincan-Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) ile komşu durumda.

Birleşmiş Milletler’in 1999 yılı verilerine göre Kırgızistan’ın etnik yapısı: Kırgızlar (% 61,7), Ruslar (% 14,6), Özbekler (% 14,4), Ukraynalılar (% 1,4), Türkiye’den giden Türkler (% 1,2), Tatarlar (% 1,1), Dunganlar (% 1), Uygurlar (% 0,6), Almanlar (% 0,3), diğerleri (Kazak, Tacik, Âzerî, Koreli vb.) % 3,7.

2019 yılı rakamlarına göre ise Kırgızlar %73, Özbekler %15, Ruslar %6, diğerleri ise %6 olarak kaydediliyor.

Nüfusun çoğunluğunu oluşturan Kırgızlar, Özbekler ve Uygurlar Sünnî-Hanefî müslüman, Ruslar ve Ukraynalılar ise Ortodoks hıristiyandır.

Ülke arazisinin ancak % 7’si tarıma elverişlidir. Tarımın genel ekonomiye katkı payı % 40 kadardır. Tarımsal gelirlerin 2/3’ü hayvancılıktan sağlanır.

100’den fazla maden çeşidi bulunan Kırgızistan’da bunların başında 5 milyar tondan fazla rezervle kömür gelir ve Orta Asya’daki kömür yataklarının yaklaşık yarısını teşkil eder.

Dış ticarette en büyük payı (% 75) eskiden bağlı olduğu Sovyetler Birliği’nin devamı niteliğindeki Bağımsız Devletler Topluluğu almaktadır.

Yıllık hasılası 8 milyar dolar düzeyinde bulunan Kırgızistan’ın 1,8 milyar dolar ihracat, 5,3 milyar dolar ithalat rakamları, kişi başına düşen geliri ise 1270 dolar civarındadır.

1936 yılında Sovyet idaresi altındaki Cumhuriyetlerden biri olan Kırgızistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. 1991-2005 arasında Askar Akayev cumhurbaşkanı olarak ülkeyi yönetmiştir.

2005 yılında yaşanan ‘Lale Devrim’ sonucu ülkeden kaçan Akayev Rusya’ya sığınmış, buradan istifasını bildirmişti. Olayların başlamasında güney illerinden gelen göstericiler etkin olmuş ve kayda değer bir Özbek nüfusunun bulunduğu bu bölgeden gelenler, “zengin kuzeyin politik hâkimiyetine son vermenin” zamanı geldiğini savunmuşlardır. (DEİK Bülten)

2005 Temmuz ayında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimine katılım yüzde 53 olmuş ve Kurmanbek Bakiyev cumhurbaşkanı seçilmişti. Hükümette yaşanan yolsuzluklar ve adam kayırmacılığın devam etmesi ve yaşanan siyasi kaos 2010 yılında ‘Gül Devrim’e zemin hazırladı. 11 Haziran’da yaşanan şiddet olayları güneyde, Özbekler ile Kırgızlar arasında etnik çatışmaya dönüşürken 2 bin Özbek öldürülmüş, 100 bin Özbek de Özbekistan’a kaçmak zorunda kalmış, Rus güçler de Kırgızistan’a davet edilmişti.

30 Ekim 2011’de yeniden cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmış ve yüzde 61 katılım sağlanan bu seçimlerde Almazbek Atambayev yüzde 62,52 ile kazanmıştı.

15 Ekim 2017 tarihinde gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimlerini ise, Mart 2016’dan beri sürdürdüğü başbakanlık görevinden istifa ederek cumhurbaşkanlığına aday olan Sooronbay Ceenbekov geçerli oyların %54.82’sini alarak kazanmış ve 24 Kasım 2017’de görevine başlamıştır.

Eski cumhurbaşkanı Atambayev’in dokunulmazlığı, hakkındaki yolsuzluk iddialarının soruşturulması için 27 Haziran 2019 tarihinde Meclis Genel Kurul’da yapılan oylamayla kaldırılmıştır. Atambayev, ifade vermeye gitmemesi üzerine 8 Ağustos 2019 tarihinde düzenlenen operasyonla gözaltına alınmıştır. Atambayev, gözaltı sırasında güvenlik güçlerine karşı şiddet uygulama; ayaklanma, cinayete teşebbüs ve rehin alma iddialarıyla da suçlanmaktadır.

Muhalefetteki Respublika Partisi lideri, son seçimlerdeki cumhurbaşkanı adayı (%33,7 oy almıştır) ve eski başbakan Ömürbek Babanov, Atambayev’in gözaltına alınmasının hemen ardından 9 Ağustos 2019 tarihinde Moskova’dan Bişkek’e dönmüştü.

4 Ekim 2020’deki parlamento seçimlerinden sonra protestolar başlamış, olaylarda binden fazla kişi yaralanmış, 6 Ekim gecesi ise protestocular Devlet Başkanlığı Sarayına girmiş, eski Devlet Başkanı Almazbek Atambayev hapishaneden çıkarılmıştı. 15 Ekim 2020’de Sooronbay Ceenbekov istifa ettiğini duyurmuş, “İktidara yapışmış değilim. Kırgızistan tarihinde kan döken ve vatandaşlarını vuran bir devlet başkanı olarak kalmak istemiyorum. Bu nedenle görevimi bırakmaya karar verdim” ifadelerini kullanmıştı.

Ekim’deki protestoların ardından Rusya Devlet Başkanı Putin, “Kırgızistan’ın asıl sorunu, iç politikaları bazı Batı ülkelerinin kalıbına uydurmaya çalışması. Her zaman trenin önünde koşmaya çalışıyorlar. Diğer yandan, örneğin Fransa’da görülen siyasi bilinç ve kurumsal olgunluk seviyesinden de uzaklar.” demişti.

Hapisten çıkarılan bir diğer isim olan Sadır Caparov, “Cumhurbaşkanımız” sloganlarıyla karşılanmış ve aynı gün başbakanlık koltuğuna oturtulmuştu. O sırada başbakanlık binası Caparov destekçilerinin ablukasında bulunuyordu. 10 Ocak 2021’de düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimini Caparov, ilk turda en yüksek oyu alarak, yüzde 79,18 ile kazanırken, seçime katılım oranı ise yüzde 39’da kaldı.

Kırgızistan’ın üye olduğu uluslararası kuruluşlar

BM, AGİT, Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK), Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Şanhay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütü (OGAÖ), AİGK/CICA, EİT, İİT, ILO, Avrasya Ekonomik Birliği (AvEB), Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), UNIDO, WHO, UNESCO, Uluslararası Enerji Ajansı, Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı, BM Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), Dünya Bankası, IMF, Avrupa Kalkınma ve İmar Bankası (EBRD), Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC), İslam Kalkınma Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Bağlantısızlar Örgütü (gözlemci). Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi.

Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde Kırgız Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuş ve iki ülke arasında 29 Ocak 1992 tarihinde Kırgızistan’la diplomatik ilişki tesis edilmiştir. 1992 yılı içerisinde karşılıklı olarak Bişkek ve Ankara’da Büyükelçilikler açılmıştır. Türkiye ile Kırgızistan arasındaki 2011 yılında stratejik ortaklık seviyesindeki ilişkiler başta siyasi, ekonomik/ticari, askeri, kültür/eğitim, sağlık, ulaştırma alanlarında olmak üzere çok boyutlu sürdürülmektedir.