Gökberk Durmaz / Stratejik Düşünce Enstitüsü (SDE)

Çin’in Yunnan ilinde bir ilçe ismi de olan Shangri-La terimi “yeryüzündeki cennet” anlamına gelmektedir. İngiliz yazar James Hilton da 1933 yılında kaleme aldığı Kayıp Ufuk (Lost Horizon) isimli eserde buradan bahseder. Shangri-La Diyaloğu (SLD) da aynı isimle, IISS tarafından 2002 yılından bu yana eskinin İngiliz sömürgesi, bugün ise Asya’nın finans merkezi olarak nitelendirilen ve “müstakil bir devlet” olan Singapur’da düzenlenmektedir. Forum adını 2002’den beri düzenlendiği Singapur’daki Shangri -La Hotel’den alıyor.

Diyalog formunun organizatörü, 1958 yılında Londra merkezli bir think-tank kuruluşu olarak kurulan Uluslararası Strateji Çalışmaları Enstitüsü (IISS)’dür. IISS dünyanın “en etkili” 10 düşünce kuruluşu (savunma-güvenlik açısından ikinci) içerisindedir. Bir düşünce kuruluşuna göre köklü sayılabilecek bir geçmişi olsa da IISS’ın gücü, yönetim kadrosu finansörleri ve araştırma ekibinden gelmektedir.

Mütevelli Heyeti’ni incelediğimizde aralarında The Economist’in eski Başeditörü Bill Emmont, CIA eski Direktörü John O. Brennan, Obama’nın Ulusal Güvenlik Danışmanı Caroline Atkinson da var; Alman Hristiyan Demokrat Partisi (CDU) Ekonomi Kurulu eski başkanı Dr Kurt Lauk da.

Danışma Kurulu da bir o kadar dikkat çekici; Asya-Pasifik İnisiyatifi Başkanı Dr. Yoichi Funabashi, Ürdün’ün ilk kadın büyükelçisi Dr Alia Hatoug-Bouran, Margaret Thatcher’ın özel kalem müdürü ve dış ilişkiler ve savunma danışmanı ve Lordlar Kamarası üyesi Lord Powell of Bayswater listenin dikkat çeken üyelerindendir.

Kuruluşundan bugüne IISS direktörlerine baktığımızda:

1-Oxford Üni. Uluslararası İlişkiler profesörü Alastair Buchan (İngiliz)
2-Sussex Üni. Ekonomi profesörü François Duchene (Fransız)
3-Time dergisi diplomasi haberleri şefi Cristoph Bertram (Alman)
4-Sydney Üni. Uluslararası Stratejik Çalışmalar direktörü Robert O’neill (Avustralyalı)
5-Diplomat François Heisbourg (Fransız)
6-Dış politika uzmanı ve tarihçi Bo Huldt (İsveçli)
7-Oxford doktoralı John Chipman (İngiliz) (1993 yılından bu yana mevcut direktör)
isimleri görülüyor.

SHANGRI-LA DİYALOĞU ÜYELERİ

Asya Güvenlik Zirvesi Shangri-La Diyaloğu, IISS Genel Direktörü ve İcra Kurulu Başkanı Sir John Chipman tarafından, 2001 yılında düzenlenen 36. Münih Güvenlik Politikası Konferansı’nın ardından tasarlandı. Asya Pasifik savunma bakanlarının güven inşa etme, işbirliği geliştirmelerini sağlayacak bir platforma ihtiyaç olduğu fikri bu diyalog formunun ortaya çıkmasını sağladı.

Gayri resmi statüsüne rağmen SLD’ye Asya ülkelerinden Brunei, Çin, Doğu Timor, Endonezya, Filipinler, Güney Kore, Hindistan, Japonya, Kamboçya, Laos, Malezya, Moğolistan, Myanmar, Pakistan, Singapur, Sri Lanka, Tayland ve Vietnam hükümet düzeyinde katılıyor. Avustralya, Kanada, Şili, Fransa, Almanya, Yeni Zelanda, Rusya, İsveç, Birleşik Krallık ve ABD gibi bölge dışı ülkeler ile birlikte toplam katılımcı devlet sayısı 28.

Toplantılara hükümet temsilcilerinin (savunma bakanları) yanı sıra politikacılar, diplomatlar, üst düzey askeri yetkililer, akademisyenler, gazeteciler, düşünce kuruluşu analistleri, sivil toplum kuruluşları temsilcileri, silah üreticileri, iş dünyasından 200 civarında delege de katılıyor.

SLD, bölgenin savunma ve güvenlik ortamını şekillendiren kilit meseleler üzerine tartışmalara katılmak için savunma bakanlarını, üst düzey yetkilileri ve güvenlik uzmanlarını bir araya getiriyor, kapalı kapılar ardında tartışmalara katılmaları için oturumlar arası bir platform sağlıyor.

En son Asya Güvenlik Zirvesi olan 17. IISS Shangri-La Diyaloğu 1-3 Haziran 2018 tarihlerinde düzenledi. 2020 ve 2021 yıllarında pandemi sebebiyle diyalog toplantıları yapılamadı.

2022 DİYALOG TOPLANTISI

Bu yılki Diyalog 10-12 Haziran 2022 tarihlerinde yine Singapur’da düzenlenecek.

Program incelendiğinde 10 Haziran gün boyu ikili toplantılara ayrılmış (bilateral). İkinci gün olan 11 Haziran sabahı katılımcıları karşılayacak ilk oturum “ABD’nin Hint-Pasifik Stratejisi’nin Bir Sonraki Adımları”. Akabinde, “Çok Kutuplu Dünya’da Jeopolitik Rekabeti Yönetmek” isimli oturum ile devam edecek programın üçüncü katılımı zorunlu oturum ise “Yeni Güvenlik İşbirliklerini Geliştirmek”. Dördüncü oturum, “Askeri Modernizasyonlar ve Yeni Savunma Kapasiteleri.”

Programlar, ilgili ülkelerin bakanlarına ait yuvarlak masa görüşmeleri ile devam edecek. İkinci günün bütün odağı Anglo-Sakson bir çizgide Asya stratejisini yeniden konumlandırmış olan ABD’nin bölgenin güvenliği ve istikrarı için “hayati” bir rol oynamasıdır!(?)

Diyaloğun üçüncü ve son günü ise “Bölgesel Düzene Çin’in Bakışı” isimli panel ile muhtemelen Çin’in büyümesi eleştirilerek Çin küresel bir tehdit konumuna oturtulacak; “Asya-Pasifik ve Avrupa Güvenliği İçin Ortak Tehditler” isimli oturumda ise muhtemelen Rus-Çin hattının sadece Avrupa için değil Asya-Pasifik bölgesi için de bir “tehdit” oluşturduğuna vurgu yapılarak müttefikler arası konsolidasyon sağlanacaktır. “Bölgesel İstikrarı Korumak İçin Yeni Fikirler” isimli, Diyaloğun son oturumunda ise; AUKUS ve QUAD’ın ne denli önemli olduğu, diğer müttefik/potansiyel müttefiklerin de bu oluşumlara destek verdiği muhtemelen açıklanacaktır.

Sonuç olarak; Shangri-La Diyaloğu gerek düzenleyen organizasyon (IISS), gerek bu organizasyonun yönetim yapısı incelendiğinde gerekse de Diyaloğun programı ve oturumlar ele aldığından Asya’da yeni politika arayışında olan Anglo-Sakson çizgideki ABD savunma/güvenlik politikasının ve Rus-Ukrayna Savaşı ile daha da konsolide edebileceğine inandığı “müttefiklerinin”, “yükselen Çin tehdidi” karşısında kendilerini konumlandırma arayışı olarak değerlendirilebilir. Diyaloğun ikinci ve üçüncü günü sonlarında gerçekleşecek ilgili bakanların yuvarlak masa toplantılarında alınacak kararların tavsiye niteliğinde kalmadan “sıcağı sıcağına” yürütme tarafından hayata geçirilmesine çaba gösterileceği anlaşılmaktadır.

Ancak, büyüyen ABD-Çin stratejik rekabeti, ABD ile Çin arasında bir ticaret savaşı çıkma ihtimali bölgede özellikle ASEAN (Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği) üyesi ülkelerde endişeye de neden oluyor. Çin’e karşı Asya-Pasifik’te ABD stratejisinin bir parçası olmak yerine “ASEAN merkeziliğini” korumak kaygısı üye ülkelerde öne çıkıyor. Filipinler, Vietnam ve ev sahibi ülke Singapur’un açıklamalarında “Hint Pasifik” kavramı yerine “Asya-Pasifik”i tercih etmeleri de bunun göstergesi.

ABD’nin, “Açık ve Özgür Bir Hint-Pasifik Stratejisi”ne destek sağlamak üzere 12-13 Mayıs’ta ABD-ASEAN Özel Zirvesi düzenleyerek ASEAN üyesi ülkelerin liderlerini Beyaz Saray’da toplaması, bu toplantının ardından Joe Biden’ın 20 Mayıs’ta önce Güney Kore’yi ziyaret edecek olması, 22 Mayıs’ta Japonya’da yapılacak QUAD (Dörtlü Güvenlik Diyaloğu) zirvesine katılması Shangri-La Diyaloğu öncesi önemli hamleler olarak görülüyor.