AYIN ŞİİRİ

Yurdumdan ayrıldım, artık yurdum
Üzgün Ülkesi! Ben ki üzülmenin
ilmine vardım, ilmini yazdım.
taçyaprağım oldu üzüntü.

Uzun sürer, eğitir, sağaltır ama.
Aklı başa getirir.
Sonrası, gümüşî yolculuk;
altın ummasın, bakır bulsun yola çıkan.

Yola çıkan ne altın ne gümüş ne bakır.
suyu kesik çeşme bulur, avunur.
Der ki çeşme: hiçbir şey demez.

Bilge sözüdür, ben değil, o söyledi:
Yürü git dedi, yurt kalmadı
kendine yeşil ova
kendine Arâbatı
kendine çadır bul;
belki ordan bir kavim.
-iyi huylu bir kavim-
umut ki eskimeyen ekmektir
doy işte onunla!

Haklıydı bilge,
susup oturdum.

Cevat Akkanat

Sözcükler Dergisi’nin 91. (Mayıs-Haziran 2021)  sayısında yayımlanan “Elveda Yurdum” Sina Akyol (Ankara, 1950)’un kaleme aldığı bir şiir. 

Asıl adı Hasan Sina Akyol. Ankara İktisadi Ticari İlimler Akademisi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu’nu (1972) bitirdikten sonra bir süre (1970-1979) memurlukta bulunur. Akabinde TRT Ankara Radyosu’ndan (1979-1981) prodüktörlük yapar. 12 Eylül rejimi onu bu işinden ihraç eder. Çayırkuşu Zaten Hep (2019)’teki “Sepya Resim” şiirindeki şu dizeler bu süreçle ilgili olsa gerektir: “Gencidim, yurtseverdim/parkam vardı, potinliydim/haytanın tekiydim, buydu suçum/işimden oldum”. Artık geçimini İstanbul ve İzmir’de (1981-1998) reklam yazarlığı yaparak sağlayacaktır. 1998’de TRT’ye geri döner ve İzmir Radyosu’nda yapımcılığa başlar.  

1960’ların ortalarından bu yana şiir dünyası içinde yer alan Sina Akyol, ilk gençlik yıllarında kendisini bir süreliğine Ümit Yaşar Oğuzcan, Turhan Oğuzbaş gibi şairlerin “efkâr”lı dizelerine teslim eder. Bu dönemini 1967’de Feyzi Halıcı’nın Çağrı dergisine şiir göndermekle noktalar. Fakat şair kendisini “zırcahil” bulduğu yıllarından, bu “gayrıresmî” tarihinden bir ‘eser’ de bırakmıştır. Aynı yıl (1967) H. Sina Akyol imzasıyla yayımladığı ve şairle ilgili biyografik çalışmalarda pek yer verilmeyen, dahası şairin de yok saydığı, Gecenin Yeşil Ağladığı Saat adlı kitaptır bu. Sonrasında, kendi ifadesiyle, “zamanın kalburüstü dergileri”nde şiirler yayımlayan şair, Arkadaş Z. Özger’in yönlendirmesiyle daha nitelikli edebiyat mahfillerine ulaşabilir. Fakat bu arada şiirle arasına mesafe koyduğu “altı yıllık bir ara” vardır. Her ne kadar rahmetli Hüseyin Avni Cinozoğlu bu ‘ara’yı şair ve şiir lehine “Su Tadında’yı yayımlamak için otuz yaşını bekleyerek büyük bir sabır göstermiş” diye bir ‘hikmet’e bağlasa da, aslında Sina Akyol “Bu işler şiirle-miirle olmaz.” diyerek “DİSK’e bağlı bir sendikanın Ankara şubesinde, ücretsiz duygularla, eğitim ve örgütlenme sekreteri olarak” çalışır ve şiire mola verir. Bu süreç Su Tadında (1980)’nın yayımıyla tekrar şiir lehine evrilir. 

Sözü, şairin bugüne kadar yayımlanan diğer kitaplarını sıralayarak toparlayabiliriz: Lokman’la Geçen Şen Günlerim (1982), Haytalarla Hatmiler (1990), Ayda Tümör İzleri (1994), Avluda (1996), Meğer Söz Gümüş (1996), İkindi Kitabı (1999), Belki Çiçek Dağına (Toplu Şiirler, 1999), Olmanın Halleri (2002), Meğer Söz Bakır (2006), Yetinmek Sevindirir (Kendi Seçtikleri, 2007), Vadedimveylaya (2011), Salyangoz İlmi (2014) Kişisel Antoloji (Seçme Şiirler, 2015), İtiraz ve Teşekkür (2015), Çırıl ve Çıplak (2016), Sütün Huyu (2016), Şükür, İnce Yurt (2017) Binbir Gece Masalları (2018, Nesrin Kültür ve Erol Özyiğit ile birlikte), Uzaktan Uzağa (2018, Gültekin Emre’yle birlikte), Çayırkuşu Zaten Hep (2019). Akyol’un bu şiir kitaplarının yanı sıra Düzyazdım (2012) ve Zamana Bırakılmış Yazılar  (2020) adlı mensur kitapları da vardır. 

Sina Akyol’un şiirini 1983’te kütüphaneme giren Lokman’la Geçen Şen Günlerim’den itibaren takip etmeye başladım. Bu kitabın alt başlığı olarak kaydedilen “Yoksul yurda, çulsuz güne, derin suya, narin kıra, bilgin ota, kuşbaz göğe dair, üzgün, bezgin, mahzun ve mutlu şiirler demeti” şeklindeki metin hayli ilgimi çekmişti. Bugün baktığımda, bu metin adeta şairin poetik tutumunun bir özeti olmuş diyebiliyorum. Bu tespiti, ele aldığımız “Elveda Yurdum”a, dolayısıyla şairin hâlen yazadurduğu şiirlere değin ulayabiliriz. Coşkun Yerli’nin şairle ilgili olarak 1997’de yaptığı şu tespiti de bu bağlamda okumak mümkün: “Onun şair öznesi zamanı, uzamı, anlamı (anlam onun sözlüğünde ‘verili olan’dır) aşan umarsız ama umutlu, somut bir insandır.” Bunu şairin metinleri üzerinden somutlaştırmak gerekiyor diyelim ve bu noktada “Elveda Yurdum”u okumaya başlayalım:

“Yurdumdan ayrıldım, artık yurdum
Üzgün Ülkesi! Ben ki üzülmenin
ilmine vardım, ilmini yazdım.
taçyaprağım oldu üzüntü.” 

Bu dizeleri şairin Lokman’la Geçen Şen Günlerim’deki “Mayıs Ayı Notları-1” şiiriyle okuyabiliriz sanırım: “Hazin geçen Mayıs ayı!/Sen ki bana şunca şeyi;/seherdeki üzgün göğü/narin yurdu bezgin yeli/bir de saydam suda yüzen/suya kardeş nilüferi/bana kırda/anlatsana” (s. 23). 

İkisi arasında fark var tabii ki. “Elveda Yurdum”un şair öznesi, belli ki zorlu veya hırlı sosyolojik süreçlerin mağduru olarak yurdundan ayrılmak zorunda kalmış. Bir başka fark da ülkenin mahiyetinde. “Mayıs Ayı Notları-1”in ülkesi “narin yurt” iken, sadece göğü “üzgün”dür. Oysa “Elveda Yurdum”un ülkesi, üzgünlükler o kadar artmış ve pekişmiş olmalı ki, “Üzgün Ülkesi” adını almıştır. Dolayısıyla, bu yeni ülkenin bireyi üzüntü alanında adeta “ilim adamı” olmuştur. Üzüntü, bu birey için “taçyaprağı”dır. Malum olduğu üzere, taçyaprağı çiçeklerin en canlı, renkli, gösterişli kısmıdır. Çekici güzel kokular buradadır. Taçyaprağı, arılar, kuşlar, börtü böcekler için bir cazibe merkezidir. Tozlaşmanın, dolayısıyla ilgili canlılar arasındaki döllenmenin kaynağıdır. Peki, üzüntü taçyaprağı olduysa, buradan ne sadır olur? Şair gene de sağaltıcı bir şeyler çıkarır bu negatifleşen ortamdan: “Uzun sürer, eğitir, sağaltır ama./Aklı başa getirir.” 

“Elveda” deme eyleminin, yani yolculuğun başlangıcı da burasıdır. Masalsılık da içerir bu yolculuk. “Altın” umulmayacak, “bakır” bulma ihtimali yüksek ve fakat “gümüşî” bir yolculuk. Ne var ki her biri bir sembol olan üç madeni de bulamayacaktır. Nitekim yola çıkan, bula bula “suyu kesik çeşme bulur,” dahası bununla “avunur.”  Neyle avunur? Kuru çeşmeyle! Belki de kuru çeşmenin bir şeyler söyleme ihtimaliyle! Maalesef, söylemeyecektir de! “Der ki çeşme: hiçbir şey demez.” Oysa çeşme bir şeyler diyebilirdi. Hatta sesini şöyle betimleyebilirdi: “Dinmez/bir hüznü/anlatır/gibi sesi”. Tıpkı Lokman’la Geçen Şen Günlerim’deki “Eskil Kente Girerken” şiirinin “Çeşme”si (s. 72) gibi. 

Bununla birlikte kendisini “gümüşî yolculuğa” hüküm giydirmiş olana iki çift lafı olan birisi çıkacaktır. Şairin sözünü emanet ettiği bir “bilge”dir bu. Ne der bilge? Hakikati söyler: Kendine bir “umut” ara: “kendine yeşil ova/kendine Arâbatı/kendine çadır bul;/belki ordan bir kavim./-iyi huylu bir kavim-”!..

Umudun zıtlıkların birliği olduğunu iyi hatırlatıyor bu dizeler. Bir tarafta ‘yeşil ova’nın zenginliği, bir tarafta “Arâbatı” (Safkanlığı, soykanlığı, dayanıklılığı ifade eden “Arap atı” mı yoksa içinde bulunulan halden kaynaklanan “derbederlik” mi?), öte yandan yersiz yurtsuzluğu imleyen çadır… Aynen şunun gibi: “Hayli zengin ve yeşildi ova!/Yalnızlaştık;/kuş sesleriyle!” (Lokman’la…, s. 24).

Sina Akyol “hayatı samimi bir şekilde şiire dâhil edebilen” şairler soyundan. Bu yoldaki sahiciliğini “Elveda Yurdum”da görmek mümkün. Zira bu metinde, bugün yaşamakta olduğumuz hayata dair içerik ve form unsurları yansımakta. Fakat Enver Topaloğlu’nun işaret ettiği oranda: “Akyol şiirini zamanın içinden ipi iğne deliğinden geçirir gibi geçirmekte… Okuru böylece, zamanın ve elbette ki hayatın içinden geçmiş dili, sesi, sözü ve imgeleriyle buluşturuyor…” Dolayısıyla, politik bir şiir yazıyor. Fakat bunu “marjinal bir kimlikle” ve “tek tipçi, slogancı” bir söyleyişle değil, “politik bir bilinç” içinde ve şiir sanatının inceliklerinden taviz vermeden gerçekleştiriyor. Şiir ise ona göre “dil kurma”, o dille bir “yapı inşa etme” işidir. 

Hüseyin Avni Cinozoğlu, Lorca ile benzeştirir Sina Akyol’u. Onun sanatını büyük bir yetkinlik ve incelikli bir edayla, altın oranı gözeten politik bir duyarlıkla icra ettiğine vurgu yapar. Burada bahsi geçen politik duyarlığı, “Elveda Yurdum” ve “bugün” bağlamında gündeme almak gerekir. 

Bu çerçevede, “Elveda Yurdum”un bir kaçışı anlattığı ve dolayısıyla edilgen bir birey tutumunu yansıttığını söyleyebiliriz. Fakat “bugün”ün negatif sosyolojisine maruz kalan hassas bir duyuş ve düşünüş sahibinin edilgenliği bir takdim değil, bir takdim ve tehir (transposition, yer değiştirme, aktarma) olarak okunmalıdır. Şu halde, edilgen failin edilgenliğinden ziyade, onu bu sürece sevk eden tahakküm ortamının failini/faillerini yargılayabilir; bu arada ortaya çıkan karanlığı “fiilen olmasa da moral ve manevi dünyada” mahkûm edebiliriz. 

“Elveda Yurdum” şiiri “Haklıydı bilge/susup oturdum” diye bitiyor. Fakat aslında bitmiyor. Derginin bir sonraki sayfasında, şimdiye kadar bahsetmediğimiz “Türkiye” şiiri ile devam ediyor. Şöyle diyelim: Bu ikinci şiir, istenirse ilkinin devamı olarak okunabilir. Birkaç dizeyle gösterelim: “Yoruldum, taşa oturdum,” “Meşakkatlidir yolculuk!”, “Yolum uzun dedi yolcu, öküzüm de yok/varsın olmasın, yolum uzun dediğim/yaralı yurt!//Bildim dedim, Türkiye!”

Sadede gelelim. Şair özneye “Elveda Yurdum” dedirten, ülkesini “Üzgün Ülkesi”, yurdunu “yaralı yurt” yapan etkenler nelerdir? Dolayısıyla onu göçe, ilticaya zorlayan etkenler arasında neler vardır? Tanıklığının delilleri neler olabilir? 

Sina Akyol’un Çayırkuşu Zaten Hep kitabındaki “Üç Bölümlü Şiir”inden bir alıntı yapalım burada: “Baba, keskin nişancının vurduğu anneyi/alamadı içeri; göz göre göre/gitti anne, günlerce öldü/sokak ortasında./Kimse alamadı ölüyü/çün yasaktı sokağa çıkmak./Sahi, hâlâ yasak./Sahi, ülkemin hâli?” (s. 30)

Bu bağlamda, olumsuz şeyleri nesren ifade etmek zor! Dahası, ayrıntılı sayım döküm yapma imkânımız da yok. “Yerim dar, yenim dar” kıssası diyelim! Fakat yapılmış kimi çalışmalara atıf yapılabilir. Bazı STK’ların, sözgelimi Mazlumder, İHD, SODEV gibi yerel derneklerin veya AİHM, Uluslararası Af Örgütü, Avrupa Konseyi gibi uluslararası kurumların tespitlerine… İnsan hakları ihlalleri raporlarına, bu raporların dile getirdiği otoriter yönetime, yaşam hakkı ihlallerine,  kötü muamele, ifade ve örgütlenme özgürlüğü ile ilgili sıkıntılara, kişi güvenliği sorunlarına, ekonomik yetersizliklere, eğitim ile ilgili açmazlara… Bunlardan ötürü olsa gerektir, şu başlıklarla karşılaşabiliyoruz medyada: “Her 10 gençten 6’sı yurtdışında yaşamak istiyor.” “Gençlerin yüzde 76’sı yurt dışında yaşamak istiyor, her iki gençten biri mutlu değil.” “Avrupa Birliği (…) açıkladığı İlerleme Raporu’nda, Türkiye’nin demokrasi, insan hakları ve hukuk alanında gerilediği belirtiliyor.”

Sözümüzü şiirle bağlayalım. Akyol’un Belki Çiçek Dağına kitabından aktaralım:  

“Hazindir yurdu/hüznü derin/yusufçukla/rüzgârın da.” (Bir Şiir İçin Hazırlıklar, s. 135)

“Hazin şiir/sürer gider” (Çobangünlüğü, s. 183).

KAYNAKÇA: 

– Coşkun Yerli, Cumhuriyet Kitap dergisi, 8 Mart 1997.

– H. Sina Akyol, Gecenin Yeşil Ağladığı Saat, Kendi Yayını, Ank., 1967. 

– http://sukrukirkagac.blogspot.com/2015/12/sina-akyol.html,  [Erişim tarihi: 30.05.2021] 

– http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akyol-sina  [Erişim tarihi: 29.05.2021]

– https://parsomenfanzin.com/2019/10/24/sina-akyol-ile-soylesi-siir-kalin-bir-inceliktir/  [Erişim tarihi: 28.05.2021]

– https://tihv.org.tr/basin-aciklamalari/verilerle-2020-yilinda-turkiyede-insan-haklari-ihlalleri/  [Erişim tarihi: 29.05.2021]

– https://tr.sputniknews.com/avrupa/201902071037535126-almanya-iltica-basvurular-turkler-kurtler-gecti/    [Erişim tarihi: 29.05.2021]

– https://tr.sputniknews.com/turkiye/202005191042074199-arastirma-her-10-gencten-6si-yurt-disinda-yasamak-istiyor/   [Erişim tarihi: 27.05.2021]

– https://www.biyografya.com/biyografi/17277   [Erişim tarihi: 27.05.2021]

– https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2020/01/11/sina-akyolun-2019u-bitiren-siirleri-cayirkusu-zaten-hep   [Erişim tarihi: 27.05.2021]

– https://www.ihd.org.tr/2019-yili-turkiye-insan-haklari-ihlalleri-raporu/  [Erişim tarihi: 29.05.2021]

– https://www.insanokur.org/sina-akyol-sahici-siiri-okuru-olmak-kolay-sey-degildir/  [Erişim tarihi: 29.05.2021]

– https://zalifreyazilari.wordpress.com/2012/06/02/sina-akyol-su-tadinda-ve-lokmanla-gecen-sen-gunlerim-uzerine/   [Erişim tarihi: 28.05.2021]

– Sina Akyol, Belki Çiçek Dağına, YKY, İst., 1999.

– Sina Akyol, Çayırkuşu Zaten Hep, Mayıs Yay., İzmir, 2019.

– Sina Akyol, Lokman’la Geçen Şen Günlerim, Tan Yay., Ank., 1982.

– Sina Akyol, Sözcükler Dergisi, S. 91 (Mayıs-Haziran 2021), s. 24.