İkinci Dünya Savaşı’nın kaybedenlerinden Almanya ve Berlin kenti savaşın ardından ABD, Fransız, İngiliz ve Sovyet bölgesi olarak dörde bölündü. Daha sonra ABD, Fransa ve İngiltere kendi yönetim birimlerini birleştirmesi sonucu 1949’da Federal Almanya Cumhuriyeti yani “Batı Almanya” kuruldu. Sovyetler Birliği ise kendi yönetim bölgesinde Demokratik Almanya Cumhuriyet’ini (Doğu Almanya – DDR) kurdu.

Doğu Almanya’nın gelişmemesi

Batı Almanya, ittifak ülkelerinin desteği yanında serbest piyasa ekonomisi ve demokratik yapısıyla gelişirken, ekonomisi ve siyasi yapısı Sovyet sosyalist sistemine dayanan Doğu Almanya’nın gelişmemesi, buna karşılık Batı Almanya’nın refah seviyesinin yüksek olması nedeniyle 10 binlerce kişi Doğu’dan Batı’ya kaçmaya başladı.

Batı Almanya’ya kaçmak isteyenler bunun için en uygun kent olan Berlin’i kullanıyordu. 1949-1961 yılları arasında özellikle eğitimli ve kalifiye gençlerin de bulunduğu yaklaşık 3 milyon kişi, ekonomisi daha da kötüye giden Doğu Almanya’dan Batı’ya kaçtı.

1961’de sınırı kapatma kararı alındı

Doğu Almanya yönetimi bu kaçışları engellemek için 12 Ağustos 1961 Cumartesi gecesi Berlin’de gizlilik içinde sınırı kapatma kararı aldı. 13 Ağustos sabahı Doğu Almanya askerleri Sovyet yönetiminin yer aldığı bölgeyi dikenli tellerle kapattı. Bu teller de kaçışları engelleyemeyince 17 Ağustos gecesi, daha sonra “Utanç duvarı” olarak anılacak 3,6 metre yükseklikteki Berlin Duvarı tuğlalarla örülmeye başlandı. Böylelikle Berlin’in ortasından yaklaşık 44 kilometre, çevresinde ise 112,7 kilometre uzunluğunda duvar örülmüş oldu.

Duvarın yapımı sırasında sınır bölgesinde bulunan bazı evlerden insanlar pencerelerden atlayarak kentin batı kısmına geçtiler. Daha sonraki yıllarda duvarın etrafında güvenlik önlemleri artırılarak gözetim kuleleri, ölüm şeridi ve iç duvar gibi başka unsurlar da eklenerek genişletildi. Doğu Berlin ile Batı Berlin arasında 8 sınır geçiş noktası kuruldu. En tanınan sınır geçiş noktası ünlü “Friedrichstrasse” üzerinde bulunan “Checkpoint Charlie” olarak kabul ediliyor.

Reagan’dan Gorbaçov’a ‘Duvarı yık” çağrısı

1987’de dönemin ABD Başkanı Ronald Reagen Batı Berlin’de yaptığı konuşmada dönemin Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’a “Bu duvarı yık” çağrısında bulundu. Mihail Gorbaçov’un açıklık ve yeniden yapılanma (Glasnost ve Perestroyka) politikası ile Polonya’daki sendika eylemleriyle eski Doğu Bloku ülkelerinde başlayan reform süreci, 1989’da Macaristan ve Doğu Almanya’yı da etkisi altına aldı.

Doğu Almanya’da insanlar özgürlük için 1989’un yaz aylarında sokaklara çıktı. Bu gösterilerin yanı sıra çok sayıda kişi Prag, Varşova ve Budapeşte’deki Alman büyükelçiliklerine başvuruda bulunarak Batı Almanya’ya gitmeye çalışıyordu.

Bu gelişmeler Doğu Almanya hükümetini seyahat düzenlemesi yapmaya zorladı. Doğu Almanya’yı yöneten Sosyalist Birlik Partisi (SED) Sözcüsü Günter Schabowski, 9 Kasım akşamı düzenlediği basın toplantısında hükümetin yürürlüğe koyacağı seyahat düzenlemesini okudu.

Almanya birleşti

Schabowski, bir gazetecinin bu düzenlemenin ne zamandan itibaren geçerli olacağını sorması üzerinde “ivedilikle, hemen” yanıtını verdi. Bunun medya üzerinden yayılması üzerine halk sınıra geçiş noktalarına ve duvarın bulunduğu bölgelere akın etti. Aynı gece insanlar duvarın üzerine çıkarak duvarı yıkmaya başladı.

Duvarın resmi olarak yıkılmasına ise 13 Haziran 1990’da başlandı. “Utanç duvarının” yıkılışı Soğuk Savaş’ın sona ermesine ve iki Almanya’nın birleşmesine yol açtı.

Soğuk Savaşın simgesi olan Berlin duvarına rağmen 28 yıl içinde Doğu Almanya’dan Batı Almanya’ya kaçışlar devam etti. Berlin Duvarı’nın yıkıldığı 9 Kasım 1989’a kadar 5 bin 75 kişi Batı’ya kaçmayı başardı. 186 gözetleme kulesinin bulunduğu duvarı geçerek Batı Almanya’ya kaçmaya çalışan en az 138 kişi ise hayatını kaybetti.

Duvarı geçmeye çalışırken hayatını kaybeden ilk kişi 22 Ağustos 1961’de Ida Siekmann, ikincisi de 24 Ağustos 1961’de Günter Liftin oldu. Doğu Berlin’den Batı Berlin’e kaçan en ünlü kişi ise Doğu Alman sınır koruma askeri olan Conrad Schumann oldu. Schumann 15 Ağustos 1961’de nöbet tuttuğu bölgedeki teller üzerinden atlayarak Batı Almanya’ya geçmiş ve o gün çekilen fotoğrafı kaçısın simge haline gelmişti.

İki Almanya’nın birleşmesi, her yıl 3 Ekim’de yapılan resmi törenlerle kutlanıyor.

Neden 9 Kasım kutlanmıyor?

Birleşmenin Berlin Duvarı’nın yıkıldığı 9 Kasım’da yapılmamasının sebebi ise 1938’de Nazilerin Yahudilere ait ev, iş yeri ve sinagoglara saldırı düzenlemesi ve tarihe Kristal Gece olarak geçen trajik olayların yaşanması olarak gösteriliyor.

(AA)