Budapeşte’de Victor Orban’ın konuğu olan Türk Devletleri Teşkilatı, toplantısını tamamlayaraka aşağıdaki bildiriyi yayınladı:

TÜRK DEVLETLERİ TEŞKİLATI GAYRİRESMÎ ZİRVESİ BUDAPEŞTE BİLDİRİSİ

Türk Devletleri Teşkilatı (bundan böyle TDT olarak anılacaktır) Gayriresmî Zirvesi, Macaristan’ın girişimiyle 21 Mayıs 2025 tarihinde Budapeşte’de “Doğu ve Batının Buluşma Noktası” temasıyla düzenlenmiştir.

Toplantıya, Macaristan Başbakanı Ekselansları Viktor Orbán evsahipliği yapmış ve Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekselansları İlham Aliyev, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekselansları Kasım-Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekselansları Sadır Caparov, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekselansları Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekselansları Şevket Mirziyoyev’in yanı sıra TDT Genel Sekreteri Ekselansları Kubanıçbek Ömüraliyev katılmıştır.

TDT Devlet Başkanları,

Türk halklarının Avrupa ve Asya’nın kültürel ve siyasi oluşumundaki kalıcı mirasları da dahil olmak üzere tarih boyunca dünya medeniyetine yaptıkları önemli katkıları ve Türk Devletlerinin dünyadaki çağdaş siyasi, ekonomik ve sosyal ilerlemenin yanı sıra bölgesel ve küresel barış ve güvenliği etkilemedeki önemli rolünü vurgulayarak;

Teşkilatın kurumsal temelini oluşturan ve Türk Dünyasında barış, kalkınma ve dayanışma için birlik, iş birliği ve ortak arzularına rehberlik etmeye devam eden tarihi Nahçıvan Anlaşmasının ilke, amaç ve ruhuna sarsılmaz bağlılıklarını teyit ederek;

Türk Devletlerinin bölge ve ötesindeki rolünün güçlendirilmesine katkıda bulunan kıtalar arasında sürdürülebilir enerji arzını ve bağlantısını geliştirme çabaları da dahil olmak üzere, “Türk Dünyası Vizyonu 2040”da ortaya konan hedeflerin ileriye taşınmasında Türk Devletlerinin dikkate değer siyasi, ekonomik, çevresel, sosyal ve kültürel başarılarını takdirle karşılayarak;

“Türk Dünyası Şartı”nı, Türk halklarının ortak kültürünün, geleneklerinin, dilinin ve tarihinin temel bir ifadesi ve ortak Türk kimliğini güçlendirmek için birleştirici bir çerçeve olarak kabul ederek;

TDT’nin çeşitli alanlarda Türk Devletleri arasında iş birliğini ve koordinasyonu geliştirmede giderek artan hayati rolünün altını çizerek ve TDT’nin Türk Dünyasının değerlerini ve Türk Devletlerinin çıkarlarını uluslararası alanda geliştirme faaliyetlerine sarsılmaz desteklerini teyit ederek;

Türk Dünyasında ekonomik entegrasyon, sürdürülebilir kalkınma, dijital gelecek ve güvenliğin altını çizen Bişkek Zirvesi’nin 6 Kasım 2024’te başarılı şekilde düzenlenmesinden ötürü Kırgız Cumhuriyeti’nin devam etmekte olan Dönem Başkanlığını takdir ederek;

Macaristan’ın TDT ve Türk Devletleri ile çok yönlü iş birliğinin geliştirilmesine yönelik güçlü kararlılığına ve önemli katkılarına büyük değer atfederek;

Uluslararası barış ve güvenliği korumanın yanı sıra ortak çaba ve iş birliğine dayalı girişimlerle sürdürülebilir kalkınmayı güçlendirme konusundaki kolektif sorumluluğu teyit ederek;

1. İlk kez bir Gözlemcinin ev sahipliğinde düzenlenen TDT Gayriresmî Zirvesine atfettikleri büyük değeri vurguladıklarını;

2. Macaristan Başbakanı Ekselansları Viktor Orbán’ı, Macaristan’ın Avrupa Birliği Konseyi (AB) Dönem Başkanlığını tamamlaması ve Macaristan’ın bu dönemde TDT ile AB arasındaki ilişkileri geliştirme konusundaki samimi çabaları nedeniyle tebrik ettiklerini;

3. Macar makamlarını; Macaristan’ın TDT kapsamında devam eden kapsamlı iş birliğine katkıda bulunma konusundaki güçlü iradesini göstererek, 2024 ve 2025 yıllarında Aksakallar Konseyi 16. Toplantısı, Ulaştırma Koordinasyon Komitesi 2. Toplantısı, Karayolu Yönetiminde Akıllı Ulaşım Sistemleri Çevrimiçi Çalıştayı, Gümrük İdareleri Başkanları Gayrıresmî Toplantısı, Diaspora işlerinden Sorumlu Bakanlar / Kuruluş Başkanları 7. Toplantısı, Rekabet Otoriteleri Gayrıresmî Toplantısı dahil olmak üzere yüksek düzeyli TDT toplantılarına başarılı şekilde ev sahipliği yaptıkları için takdir ettiklerini;

4. Muazzam potansiyellerini ve ortaya çıkan fırsatları kullanarak Türk Devletleri arasındaki dayanışmayı, iş birliğini ve koordinasyonu her alanda daha da geliştirme kararlılıklarını ifade ettiklerini;

5. Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Türk Dünyasının ayrılmaz bir parçası olarak, Gözlemci sıfatıyla TDT’nin çalışmalarına yapmakta oldukları değerli katkıları memnuniyetle karşıladıklarını;

6. Kıbrıs sorununun, Adadaki mevcut gerçeklere dayanarak, müzakere edilmiş, karşılıklı olarak kabul edilebilir ve uygulanabilir bir çözüme ulaştırılması ihtiyacını vurguladıklarını; Türk Dünyasının ayrılmaz bir parçası olan Kıbrıs Türk halkıyla, eşit özden gelen haklarını güvence altına alma arzularında dayanışma içinde olduklarını ifade ettiklerini;

7. 1-2 Mayıs 2025 tarihlerinde Girne’de gerçekleştirilen Aksakallar Konseyi 17. Toplantısının başarılı icrasını not ettiklerini;

8. Kırgız tarafının Hükümet Başkanları/Başkan Yardımcıları Toplantısını düzenleme teklifini kaydettiklerini;

9. Üye Devletlerin, Türk Dünyası Vizyonu – 2040’ta belirtildiği üzere, ulusal çıkarlarını ilgilendiren kritik konularda siyasi dayanışmayı ve karşılıklı desteği daha da güçlendirme iradelerini ifade ettiklerini;

10. “Türk Dünyası Şartı”nda altı çizildiği üzere, TDT’nin bütünlüğüne, örgütsel ve karar alma kapasitesine bağlılıklarını bir kez daha teyit ettiklerini, kardeşlik ruhuna bağlı 2 olduklarını ve birlik ve beraberliklerini zayıflatmaya yönelik her türlü eylem ve tehdidi önlemenin önemini vurguladıklarını;

11. Türk Devletleri Stratejik Ortaklık, Ebedi Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması taslağının, Azerbaycan’daki 12. Zirve öncesinde değerlendirilmesinin öneminin altını çizdiklerini;

12. Türk Dünyasında özellikle siyaset, ekonomi, ticaret, ulaştırma, enerji ve tarım alanlarında çok yönlü iş birliğinin hem bölgede hem de küresel düzeyde barış, güvenlik, istikrar, kalkınma ve refahın teşvik edilmesinde stratejik bir faktör olduğu yönündeki ortak anlayışlarını vurguladıklarını;

13. Uluslararası hukuk norm ve ilkelerine saygı gösterilmesi suretiyle istikrar, kalkınma ve refahın sağlanması gerektiğine dair ortak kanaatlerinin altını çizdiklerini;

14. Diğer hususların yanı sıra, Bakteriyolojik (Biyolojik) ve Toksin Silahların Geliştirilmesinin, Üretiminin ve Stoklanmasının Yasaklanması ve Bunların İmhası Sözleşmesi’nin güçlendirilmesine ilişkin Çalışma Grubunu, Sözleşme’yi tüm yönleriyle güçlendirmeyi ve kurumsallaştırmayı amaçlayan tedbirleri, özellikle de biyolojik güvenlik ve diğer kurumsal düzenlemelere yönelik uluslararası bir ajans imkanı dahil olmak üzere Çalışma Grubu içindeki organizasyonel konularda nasıl ilerleneceğini daha fazla değerlendirmeye teşvik eden 79/79 (2024) sayılı BM Genel Kurulu kararının kabul edilmesini memnuniyetle karşıladıklarını ve bu konudaki iş birliğini sürdürme arzularını ifade ettiklerini;

15. İlgili makamlara, jeopolitik ve güvenlik sorunları karşısında Türk Devletlerinin ortak çıkarlarını ilgilendiren bölgesel ve uluslararası konularda, bu sorunlara stratejik bir vizyonla ortak yanıtlar verilmesini güçlendirmek amacıyla düzenli siyasi ve güvenlik istişareleri düzenlemeye devam etmeleri talimatını verdiklerini;

16. Üye Devletleri, bölgede ve ötesinde barış ve güvenliği tehdit eden ve sınayan her türlü terörizm ve ulus ötesi organize suç, terörizmin finansmanı ve siber suçla mücadele için ortak çabalara devam etmeye teşvik ettiklerini;

17. Türkiye’nin, Suriye’nin toprak bütünlüğü ve birliği temelinde güvenlik ve istikrarın tesis edilmesi, Suriye’nin tüm bileşenlerinin katılımıyla kapsayıcı bir siyasi sürece ulaşılması ve yaptırımların kaldırılması yönünde oynadığı yapıcı rolü takdir ettiklerini;

18. Diğer TDT Üye Devletlerinin Suriye’nin çatışma sonrası sorunsuz bir şekilde toparlanmasını ve sürdürülebilir kalkınmasını sağlama yönündeki niyetlerini ve değerli çabalarını memnuniyetle karşıladıklarını;

19. Kazakistan’ın, uluslararası barış ve güvenliğin güçlendirilmesine katkıda bulunmak üzere Golan Tepeleri’ndeki BM misyonunda (UNDOF) görevlendirilen ilk barış gücü birliğinin başarılı hizmetini memnuniyetle karşıladıklarını;

20. Gazze’deki feci insani durumla ilgili derin endişelerini ifade ettiklerini; kalıcı ve kapsamlı bir ateşkes, rehinelerin / tutukluların serbest bırakılması ve Gazze’ye engelsiz insani erişime yönelik müzakerelere verilen desteği teyit ettiklerini; Filistinlilerin Gazze’den uzaklaştırılmasına yönelik tüm girişimleri reddettiklerini; İsrail-Filistin 3 ihtilafında adil ve kalıcı bir çözüm ihtiyacının ve ilgili BM kararlarına uygun olarak başkenti Doğu Kudüs olan, 1967 sınırlarına dayalı iki devletli çözümün uygulanmasının altını çizdiklerini;

21. TDT Üye Devletlerinin Afganistan’la ilgili konularda ortak tutum geliştirilmelerini kolaylaştıracak olan Afganistan Çalışma Grubunun ihdasını takdirle karşıladıklarını;

22. TDT kapsamında, savunma sanayii alanında verimli çok taraflı iş birliğini geliştirme iradelerini yinelediklerini ve Üye Devletlerin ilgili makamlarına bu yöndeki çabalarını hızlandırmaları talimatını verdiklerini;

23. Her türlü ırkçılık, ayrımcılık, yabancı düşmanlığı, İslam’a karşı nefret, nefret söylemi ve dezenformasyonla mücadelede iş birliğini sürdürme ve bu alanlardaki BM Kararlarının amaçlarına ulaşması için iş birliği yaparken bu olguları ele almak üzere uluslararası platformlardaki çabaları uyumlaştırma taahhütlerini yinelediklerini;

24. TDT Üyelerinin diaspora örgütleri arasındaki bağların ve iş birliğinin arttırılması ve TDT Üyelerinin diasporalarının görünürlüğünün yükseltilmesi için kapasitelerini geliştirmeyi teşvik ettiklerini;

25. Türk Dünyasının tarihi ve medeni katkılarını vurgulamak amacıyla, başta BM ve UNESCO olmak üzere mevcut uluslararası platformlar aracılığıyla Türk tarihini, mirasını ve kültürünü küresel olarak tanıtmak için Türk İşbirliği Teşkilatları arasında daha güçlü bir koordinasyonu teşvik ettiklerini;

26. 27-28 Nisan 2025 tarihlerinde Özbekistan’ın Hive şehrinde düzenlenen II. Türk Dünyası Kültür Forumu’nun toplanmasını memnuniyetle karşıladıklarını, Türk Devletleri arasında karşılıklı kültürel entegrasyonun teşvik edilmesine yaptığı katkıyı takdirle karşıladıklarını, Forum’un Türk Dünyası genelinde kültürel diyaloğun arttırılması için değerli bir platform olduğunun altını çizdiklerini;

27. Kültürlerarası diyaloğun küresel ölçekte teşvik edilmesinde öncü bir girişim olarak Bakü Süreci’nin başarısını ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bu konuda sürdürdüğü liderliği takdir ettiklerini, 2026’da düzenlenecek olan VII. Dünya Kültürlerarası Diyalog Forumu’nun düzenlenmesine desteklerini ifade ettiklerini ve Forum çerçevesinde Türk Dünyasının kültürel değerlerini ve ortak vizyonunu vurgulamak üzere bir yan etkinlik düzenlenmesi de dahil olmak üzere Türk Devletlerinin etkin katılımını teşvik ettiklerini;

28. TDT Sekretaryası’nın personel ve bütçesinin artırılmasına ilişkin Çalışma Grubunun, TDT Üye Devletleri tarafından verilen görevlerdeki artış nedeniyle TDT Sekretaryası’nın bütçesinin önümüzdeki yıllarda önemli ölçüde artırılması yönündeki önerisini onayladıklarını; Sekretarya’ya, Azerbaycan’da düzenlenecek olan 12. Zirve sırasında resmî olarak onaylanmak üzere, yukarıda belirtilen bütçe artışının zaman çizelgesini yansıtmak amacıyla, TDT Üye Devletlerinin teklifleri temelinde bir Eylem Planı hazırlama ve bu bağlamda, hazırlanan ve TDT Üye Devletlerine sunulan projelerin ön listesini dikkate alma talimatı verdiklerini;

Çalışma Grubunun, personel artışına ilişkin hususların, diğer hususların yanı sıra konunun hukuki, mali ve idari yönlerine ilişkin daha fazla analiz dikkate alınarak, bütçe artışı kapsamında Sekretarya’nın ihtiyaçları doğrultusunda gözden geçirilmesi yönündeki önerisini onayladıklarını;

29. Rekabet gücünü ve küresel etkiyi artırmak için daha yakın bölgesel iş birliğinin önemini vurgularken, bölgesel ticaretteki istikrarlı büyümeyi kabul ettiklerini ve potansiyelini tam olarak ortaya çıkarmayı amaçlayan somut eylemleri taahhüt ettiklerini;

30. Hizmet tedarikçilerine ve yatırımcılara şeffaflık ve yasal öngörülebilirlik sağlamanın önemini vurguladıklarını ve Üye Devletlerin sürdürülebilir kalkınma için hizmetler ve yatırımların kolaylaştırılması alanında müzakereler başlatma çabalarını memnuniyetle karşıladıklarını;

31. TDT’nin ilk ortak finans kurumu olarak kurulan Türk Yatırım Fonu’nun proje faaliyetlerinin başlatılmasının önemini vurguladıklarını;

32. Türk Yeşil Vizyonu ilkeleri rehberliğinde iklim değişikliğine uyum ve çevrenin korunmasına yönelik sürdürülebilir yeşil kalkınma taahhütlerini teyit ettiklerini ve yeşil enerji donanımı ve teknolojilerinin geliştirilmesinin, iklime dirençli altyapının teşvik edilmesinin, enerji verimliliğinin ve Sıfır Atık yaklaşımı da dahil olmak üzere etkin atık yönetiminin yanı sıra çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik için doğal kaynakların ve ekosistem hizmetlerinin korunmasının ve etkin kullanımının önemini vurguladıklarını;

33. Azerbaycan Cumhuriyeti yetkililerini, Kasım 2024’te Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nın 29. Oturumuna yaptıkları başarılı ev sahipliğinden ve konferansın ana sonucu olan Bakü İklim Birliği Paktı’nın yanı sıra COP29 Başkanlığı sıfatıyla iklim değişikliği ve sürdürülebilir kalkınmanın birbiriyle bağlantılı sınamalarının üstesinden gelmeyi amaçlayan iklim eylemi girişimlerinden dolayı takdir ettiklerini;

34. Kolektif iklim eyleminin önemini kabul ettiklerini ve Kazakistan’ın 2026 yılında Bölgesel İklim Zirvesi’ne ev sahipliği yapma girişimini destekleme çağrısında bulunduklarını;

35. Bölge genelinde yeşil enerji koridorlarının geliştirilmesinin önemini not ettiklerini ve yeşil enerji geliştirme ve aktarma projelerinin uygulanmasında kaydedilen ilerlemeyi memnuniyetle karşıladıklarını;

36. Uzay teknolojileri ve bilimleri, uydu teknolojileri ve uygulamaları, yasal zeminin genişletilmesi, bilgi alışverişi ve beşeri sermayenin geliştirilmesi alanlarında iş birliğini teşvik ettiklerini ve 23 Nisan 2025 tarihinde Bakü’de düzenlenen TDT Uzay Ajansları Başkanları toplantısını memnuniyetle karşıladıklarını;

37. TDT bünyesinde mali iş birliğinin daha da geliştirilmesine yönelik artan ihtiyacı vurguladıklarını ve mali istihbarat birimlerinin yanı sıra Türk Devletlerinin finansal teknoloji birlikleri arasında iş birliğinin geliştirilmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

38. Üye Devletlerin; TDT Üyeleri ve Gözlemcileri arasında ticareti, transit geçişi ve ekonomik iş birliğini kolaylaştırmak için bölgesel bağlantısallığın güçlendirilmesi ve ulaştırma altyapısının iyileştirilmesi ve Trans Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru boyunca entegre dijitalleşmenin ve aynı zamanda daha fazla verimlilik ve rekabet gücü için uyumlaştırılmış ulaştırma düzenlemelerinin ve modernize edilmiş lojistik ağların teşvik edilmesi konusundaki kararlılıklarını teyit ettiklerini;

39. 6 Temmuz 2024 tarihinde Şuşa’da imzalanan Türk Devletleri Teşkilatı Üye Devletleri Arasında İşbirliği ve Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Faaliyetlerinde Elektronik İzin (ePermit) Kullanımına İlişkin Mutabakat Zaptı uyarınca, TDT Üye Devletleri arasında “e-Permit” sisteminin entegrasyonunu teşvik ettiklerini;

40. 11 Kasım 2022 tarihinde Semerkant’ta imzalanan Türk Devletleri Teşkilatı Hükümetleri Arasında Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Kurulmasına İlişkin Anlaşma’nın yürürlüğe girmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

41. Azerbaycan’ın başarıyla ev sahipliği yaptığı TDT Gümrük İdareleri Başkanları 10. Toplantısı sırasında, 16 Ocak 2025 tarihinde Bakü’de gerçekleştirilen “TDT’ye Üye Devletlerin Gümrük İdareleri Arasında Bilgi Değişimine İlişkin Teknik Şartlar” ve “TDT bölgesinde TIR Sözleşmesi (1975, Cenevre) uyarınca e-TIR Prosedürünün Uygulanmasına yönelik Eylem Planı (Yol Haritası)”nın imzalanmasını memnuniyetle karşıladıklarını;

42. Türk Devletleri Teşkilatı Hükümetleri Arasında Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Kurulmasına İlişkin Anlaşma uyarınca Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru’nun geliştirilmesi ve gümrük işlemlerinin dijitalleştirilmesi yoluyla TDT Üye Devletleri arasındaki ticaret ve gümrük prosedürlerinin basitleştirilmesi ve ilgili makamlara, güvenli ve şeffaf bir sınır ötesi ticaret ortamı sağlayarak yasadışı ticaret ve gümrük ihlallerine karşı çabaları yoğunlaştırmaları talimatı verilmesi ihtiyacını vurguladıklarını;

43. Genişletilmiş ticaret, yatırım ve inovasyona dayalı tarım uygulamaları yoluyla tarımsal iş birliğinin güçlendirilmesinin önemini vurguladıklarını ve ilgili makamlara, tarım ürünlerinin dolaşımını kolaylaştırmak ve gıda güvenliğini arttırmak için TDT Üyeleri ve Gözlemcileri arasında sağlık ve bitki sağlığı standartlarının uyumlaştırılmasına yönelik koordineli çabaları daha fazla teşvik etmeleri talimatını verdiklerini;

44. Macaristan’da kain TDT Kuraklık Önleme Enstitüsü’nün, 5 Mart 2025 tarihinde Brüksel’de düzenlenen TDT Bölgesel Su Forumu da dahil olmak üzere faaliyetlerini takdir ettiklerini ve TDT bölgesinde kuraklığın önlenmesine, su kaynaklarının sürdürülebilir ve verimli kullanımına katkıda bulunacak seçili projelerin uygulanmasının önemini not ettiklerini;

45. Dağ ülkelerinin sorunları konusunda uluslararası toplumun farkındalığını arttırmak ve uluslararası toplumun dağ ülkelerinin zorluklarını ve sorunlarını ele alma çabalarına yeni bir ivme kazandırmak amacıyla 2023-2027 yıllarını “Dağ Bölgelerinin Kalkınması için Beş Eylem Yılı” olarak ilan eden BM Genel Kurulu’nun 77. oturumunun “Sürdürülebilir Dağ Kalkınması” Kararını memnuniyetle karşıladıklarını;

46. Özbekistan Cumhuriyeti’nin girişimiyle BM Genel Kurulu’nda “Deprem Kurbanlarının Anısına Uluslararası Gün” ve “Sürdürülebilir Orman Yönetimine Uygun Olarak Ağaçlandırma ve Yeniden Ağaçlandırma Eylem On Yılı” Kararlarının kabul edilmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

47. BM İklim Değişikliği Konferansının yıllık programında “Dağlar ve İklim” konulu yeni küresel diyaloğu sürdürme girişimini, BMİDÇS’nin yıllık programındaki “Dağlar ve İklim diyaloğunu pekiştirmek için eylem çağrısı” taslak Kararına katılmayı değerlendirerek desteklemeye hazır olduklarını ifade ettiklerini;

48. Dağ Kalkınma Gündeminin önemini teyit ettiklerini ve Kırgızistan’ın 2027 yılında İkinci Bişkek+25 Küresel Dağ Zirvesini düzenleme niyetini desteklediklerini;

49. Temel sağlık hizmetleri seviyesindeki insan kaynakları kapasitesini güçlendirmenin önemini vurguladıklarını ve 2025 yılının “TDT Ülkelerinde Temel Sağlık Hizmetleri Yılı” olarak ilan edilmesine takdirlerini ifade ederek, geliştirilmiş iş birliği yoluyla küresel sağlık diplomasisini teşvik ettiklerini;

50. 8 Nisan 2025 tarihinde Astana’da düzenlenen 5. TDT Sağlık Bakanları Toplantısı sırasında tıp eğitimi ve bilimi ve acil tıbbi bakım konularında mutabakat zaptı imzalanmasını memnuniyetle karşıladıklarını;

51. Bölgesel etkileşimin artmasına katkıda bulunmak için TDT’nin diğer ilgili uluslararası örgütlerle iş birliğinin güçlendirilmesini teşvik ettiklerini ve mümkün olan her durumda uluslararası örgütler bünyesinde ortak çıkarlara dayalı olarak birbirlerinin adaylıkları, kararları, açıklamaları ve diğer girişimleri için daha güçlü karşılıklı eşgüdüm ve destek çağrısında bulunduklarını;

52. Kırgız Cumhuriyeti’nin 2027-2028 dönemi için BM Güvenlik Konseyi’ne geçici üyeliği ve 2028-2030 dönemi için ECOSOC adaylıklarını memnuniyetle karşıladıklarını ve yukarıda belirtilen adaylıklarına ortak desteklerini teyit ettiklerini;

53. Özbekistan Cumhuriyeti’nin 2035-2036 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyelik ve 2027-2031 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu adaylıklarını memnuniyetle karşıladıklarını;

54. Kazakistan Cumhuriyeti’nin 2031-2032 dönemi için 86. BM Genel Kurulu Başkanlığı, 2039-2040 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği ve 2027-2031 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu adaylıklarını memnuniyetle karşıladıklarını;

55. Türkiye Cumhuriyeti’nin 2037-2038 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği, 2025-2029 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu ve 2026-2028 dönemi için ECOSOC adaylıklarını memnuniyetle karşıladıklarını;

56. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 2025-2029 dönemi için UNESCO Dünya Mirası Komitesi ve 2025-2029 dönemi için BM-HABİTAT Yürütme Kurulu adaylıklarını memnuniyetle karşıladıklarını;

57. Özellikle 18 Şubat’ta Özbekistan’da başarıyla gerçekleştirilen Türk Kayak Kupası olmak üzere, Türk Kayak Merkezleri Birliği bünyesinde iş birliğinin güçlendirilmesine yönelik çabaları takdirle karşıladıklarını ve ortak girişimler yoluyla TDT ülkeleri arasında kış turizmi ve sporlarının geliştirilmesini desteklediklerini, 11-14 Temmuz 2025 tarihlerinde Şahdağ Turizm Merkezi’nin Dönem Başkanlığında Azerbaycan’da gerçekleştirilecek olan Türk Kayak Merkezleri Birliği’nin ilk Zirvesine Üye Devletlerin etkin katılımını ve Birliğe yeni dağ-kayak merkezlerinin dahil edilmesini teşvik ettiklerini;

58. TDT Üye Devletleri Merkezi Seçim Otoriteleri Danışma Platformunun kurulmasını takdirle karşıladıklarını ve ilk toplantısının sonuçlarını ve 13-15 Mayıs 2025 tarihlerinde Türkistan’da düzenlenen “Türk Dünyası: Gelenekler, Uygulamalar ve Seçim Sisteminin Geliştirilmesine Yönelik Beklentiler” konulu Uluslararası Bilimsel ve Uygulamalı Konferansın düzenlenmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

59. Çok uluslu unsurların UNESCO listelerine girmesi için gerekli çalışmaların yapılmasının ve “Mümtaz Şahsiyetler Programı” kapsamında tarihi olayların ve yıldönümlerinin anılması için ortak adaylık dosyalarının sunulmasının gerekliliğini vurguladıklarını;

60. Dünyaca ünlü bilim insanı ve Nobel Ödülü sahibi Prof Dr. Aziz Sancar’a “Türk Dünyasının Birliğine Katkılarından Dolayı” Türk Devletleri Teşkilatı Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü’nün verilmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

61. Üye Devletlerin, Türk Devletleri arasında karşılıklı anlayış, dayanışma ve ortak bir geleceği teşvik etmeyi amaçlayan kültürel ve insani bağları güçlendirmenin temel bir unsuru olarak, gençlikle ilgili konularda iş birliğini daha da geliştirme ve yapılandırma niyetini memnuniyetle karşıladıklarını;

62. TDT bünyesinde özellikle Gençlik ve Spor alanındaki değişim programlarında elde edilen üst düzey başarıları takdir ettiklerini ve TDT Gözlemcilerini birlik ve beraberliği daha da geliştirmek için bu tür faaliyetlere ev sahipliği yapmaya teşvik ettiklerini;

63. Bölgesel kültürel iş birliğini geliştirmek ve Türk mirasının zenginliğini ve çeşitliliğini vurgulayan ortak girişimleri hayata geçirmek amacıyla TÜRKSOY’un girişimiyle Aktau şehrinin 2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak ilan edilmesini memnuniyetle karşıladıklarını;

64. Özbekistan’ın, Türk Yatırım Fonu’nun iş birliği ve katılımıyla Haziran 2025’te Taşkent’te düzenlenecek olan TDT Üye Devletleri Yatırım Tanıtım Ajansları Toplantısı’na ev sahipliği yapma girişimini memnuniyetle karşıladıklarını ve desteklediklerini;

65. Özbekistan Cumhuriyeti’nin Türk Kültür ve Mirası Vakfı’na, TDT’de dayanışma ve iş birliğini daha da güçlendirecek olan katılım başvurusunu desteklediklerini;

66. TÜRKSOY Üye Devletlerinin UNESCO Milli Komisyonları toplantılarının Türk Dünyası Kültür Başkentleri çerçevesinde düzenlenmesi geleneğini memnuniyetle karşıladıklarını;

67. Silahlı çatışmalar sırasında kültürel mirasın korunmasının öneminin altını çizdiklerini ve Türk Devletlerinin çatışma sonrası kültürel mirasın korunması, restorasyonu ve yeniden canlandırılması konusundaki çabalarını takdir ettiklerini; çatışmalardan etkilenen bölgelerde kültürel mirasın korunmasına yönelik ortak faaliyetleri, bilgi paylaşımını ve teknik iş birliğini memnuniyetle karşıladıklarını;

68. Türk kültürünün derin zenginliğini ve Türk halklarının ortak değerlerini gelecek nesillere aktarma kararlılıklarını yineleyerek Nevruz’un kültürlerarası bir köprü ve evrensel değerlerin bir sembolü olarak kültürlerötesi niteliğini beyan ettiklerini ve Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından başlatılan ve TDT Üye Devletleri tarafından eş-sponsorluk sağlanan A/RES/64/253 sayılı BM Genel Kurul Kararını hatırlattıklarını; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın girişimi üzerine Nevruz’un TDT bünyesinde anılması ve kutlanmasına karar verdiklerini ve bu vesileyle Üye Devletler, Gözlemciler ve Türk İşbirliği Teşkilatları ile iş birliği içinde Teşkilat bünyesinde kutlama etkinlikleri düzenlenmesi için Sekretarya’ya talimat verdiklerini;

69. Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın Dünya Türkologlar Kongresi’nin Aralık 2025’te Özbekistan’da düzenlenmesi yönündeki girişimini memnuniyetle karşıladıklarını;

70. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 2025 yılında 12. TDT Zirvesine ev sahipliği yapmaya hazır bulunmasını memnuniyetle karşıladıklarını;

71. “Afganistan’a ilişkin Ortak Bildiri”yi kabul ettiklerini;

Beyan etmişlerdir.

TDT Devlet Başkanları, Türk Dünyası’nın dayanışma ve refahına yaptığı katkıların yanı sıra TDT Budapeşte Gayrıresmî Zirvesi müzakerelerinin başarılı bir şekilde sonuçlanmasını sağladığı için Macaristan Başbakanı Ekselansları Viktor Orbán’a ve sıcak misafirperverliği için Macaristan Hükümeti ile halkına şükranlarını sunar.

Budapeşte’de 21 Mayıs 2025 tarihinde Azerbaycan Dili, Kazakça, Kırgızca, Türkçe ve Özbekçe dillerinde imzalanmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev

Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev

Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sadır Caparov

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan

Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev

Afganistan Ortak Bildirisi

Organization of Turkic States

Statement of the Council of Heads of States on Afghanistan

We, the Heads of State of the Organization of Turkic States (OTS), Expressing that Afghanistan is a neighboring and fraternal country for the Turkic World, connected by centuries-old bonds of friendship, common history, religion, customs and traditions,

Highly appreciating the multiethnic composition of Afghanistan that also includes the Turkic groups who not only contribute to the rich diversity of the country, but also constitute a unique bridge for stronger and closer relations of Afghanistan with the Member States and Observers of the OTS,

Reaffirming the respect of their States for the sovereignty, independence, territorial integrity and national unity of Afghanistan in accordance with the provisions of the UN Charter,

Stressing the importance of establishing a form of governance that serves and engages all Afghan citizens, and respects human rights of all without any distinction,

Emphasizing the importance of eliminating the menace of terrorism and strengthening coordination in countering terrorism, while noting the efforts of the de facto authorities in improving the security in Afghanistan,

Noting the significant progress in the implementation of the ban introduced on opium cultivation and reiterating the need for further efforts to curb production, trade and trafficking of narcotics in Afghanistan.

Expressing their grave concern over the humanitarian situation in Afghanistan and underlining the urgent need for the continuation of humanitarian assistance by the international community,

Noting that improving economic conditions in the country will benefit the Afghan people including through facilitating voluntary repatriation of displaced Afghans and their sustainable reintegration.

Expressing that coherent, coordinated, and structured engagement of the international community with Afghanistan is critical to prevent the challenges of this country to lead to undesirable consequences,

Recalling the recommendations of the independent assessment pursuant to UN Security Council Resolution 2679 (2023),

Recalling the Statement of the Council of Foreign Ministers of the Cooperation Council of Turkic Speaking States made in Istanbul on 27 September 2021 on the situation in Afghanistan,

Declare hereby that they:

1. Support the increased and sustainable humanitarian efforts of the international community to address immediate needs of the people of Afghanistan leading to stabilization in the country,

2. Continue to contribute to the efforts to assist the de facto authorities and the Afghan people to achieve lasting peace, national reconciliation, stability and development,

3. Encourage the establishment of a representative administration reflecting the diversity of the Afghan nation,

4. Call for respecting human rights, including restoring and ensuring the fundamental rights of all citizens of Afghanistan without any distinction,

5. Urge enhancing cooperation and taking stronger and more resolute measures in countering terrorism so that the territory of Afghanistan will not be used to threaten or attack any country by terrorist organizations,

6. Underline the need to completely eradicate illegal production and trafficking of narcotic drugs in Afghanistan and call for increased support to Afghanistan, including through provision of alternative livelihoods,

7. Encourage increased trade and enhanced economic ties with Afghanistan in order to support the development in a sustainable manner,

8. Stress the importance of returning Afghanistan’s frozen financial assets, reintegration of the Afghan banking sector in the international financial system, institution of fiscal transparency measures and relevant legal guarantees to facilitate the economic restoration of the country,

9. Urge further efforts to implement and finalize major infrastructure and connectivity projects, such as the Trans-Afghan railway, the Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-India (TAPI) gas pipeline project, the Turkmenistan- Afghanistan-Pakistan (TAP-500) electricity transmission project, the Central Asia South Asia Electricity Transmission and Trade Project (CASA-1000), China-Kyrgyzstan-Uzbekistan railroad construction project, the Surkhan-Pul-e-Khumri Electricity Transmission Project, the Lapis Lazuli Transit, Trade and Transport Route Agreement, in and around Afghanistan that will contribute not only to the country’s integration into regional processes, but also to the recovery of its economy, and call for the support of international financial institutions to such projects,

10. Call for continued international assistance in helping the challenges faced by the displaced Afghans in and outside of the country,

11. Express their support for enhancing engagement of the international community with Afghanistan through the performance-based road map in a coherent, coordinated and structured manner, with a view to reaching the vision of an Afghanistan that is at peace with its people, its neighbors, its region and beyond as a full-fledged member of the international community,

12. Take note of the national, regional, and international initiatives and engagements of the OTS Member States with respect to Afghanistan, such as the UN Regional Centre on Sustainable Development for Central Asia and Afghanistan in Almaty, Termez International Trade Center and Termez Multi-functional Transport Logistics Hub, UN Doha Process Working Groups, among others,

13. In this context, encourage the exploration of the potential for joint activities by the OTS Member States in such areas as economy, trade, humanitarian assistance, and education, among others, with a view to promoting engagement with Afghanistan and contributing to the efforts of addressing the challenges that Afghanistan and the region face,

14. Task their Ministers of Foreign Affairs to remain seized of the situation in Afghanistan, including through the OTS Working Group on Afghanistan.

Budapest, 21 May 2025

Afganistan Bildirisinin Türkçe Metni

Türk Devletleri Teşkilatı

Devlet Başkanları Konseyi’nin Afganistan’a ilişkin açıklaması

Biz, Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları, Afganistan’ın Türk Dünyası için yüzyıllara dayanan dostluk bağları, ortak tarih, din, gelenek ve göreneklerle birbirine bağlı komşu ve kardeş bir ülke olduğunu ifade ediyoruz,

Afganistan’ın, sadece ülkenin zengin çeşitliliğine katkıda bulunmakla kalmayıp, aynı zamanda Afganistan’ın TDT Üye Devletleri ve Gözlemcileri ile daha güçlü ve yakın ilişkileri için eşsiz bir köprü oluşturan Türk gruplarını da içeren çok etnikli yapısını takdirle karşılamaktadır,

Devletlerinin, BM Şartı hükümleri uyarınca Afganistan’ın egemenliğine, bağımsızlığına, toprak bütünlüğüne ve ulusal birliğine saygı duyduklarını teyit ederek,

Tüm Afgan vatandaşlarına hizmet eden ve onların katılımını sağlayan ve hiçbir ayrım gözetmeksizin herkesin insan haklarına saygı gösteren bir yönetişim biçiminin tesis edilmesinin önemini vurgulayarak,

Terörizm tehdidinin ortadan kaldırılmasının ve terörle mücadelede koordinasyonun güçlendirilmesinin önemini vurgularken, Afganistan’daki fiili makamların güvenliğin iyileştirilmesi yönündeki çabalarını not eder,

Ülkedeki ekonomik koşulların iyileştirilmesinin, yerinden edilmiş Afganların gönüllü geri dönüşlerinin kolaylaştırılması ve sürdürülebilir yeniden entegrasyonları da dâhil olmak üzere Afgan halkına fayda sağlayacağını kaydederek

Uluslararası toplumun Afganistan’la tutarlı, eşgüdümlü ve yapılandırılmış bir şekilde ilgilenmesinin, bu ülkede yaşanan zorlukların istenmeyen sonuçlara yol açmasını önlemek açısından kritik önem taşıdığını ifade etti,

BM Güvenlik Konseyi’nin 2679 (2023) sayılı Kararı uyarınca yapılan bağımsız değerlendirmenin tavsiyelerini hatırlatarak,

Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi Dışişleri Bakanları Konseyi’nin Afganistan’daki duruma ilişkin 27 Eylül 2021 tarihinde İstanbul’da yaptığı açıklamayı hatırlatarak,

İşbu belge ile beyan ederler ki

1. Afganistan halkının acil ihtiyaçlarının karşılanması ve ülkede istikrarın sağlanması için uluslararası toplumun artan ve sürdürülebilir insani yardım çabalarını destekler,

2. Kalıcı barış, ulusal uzlaşma, istikrar ve kalkınmanın sağlanması için fiili makamlara ve Afgan halkına yardımcı olma çabalarına katkıda bulunmaya devam etmek,

3. Afgan ulusunun çeşitliliğini yansıtan temsili bir yönetimin kurulmasının teşvik edilmesi,

4. Hiçbir ayrım gözetmeksizin tüm Afganistan vatandaşlarının temel haklarının yeniden tesis edilmesi ve güvence altına alınması da dâhil olmak üzere insan haklarına saygı gösterilmesi çağrısında bulunulması,

5. Afganistan topraklarının terör örgütleri tarafından herhangi bir ülkeyi tehdit etmek veya saldırmak amacıyla kullanılmaması için terörle mücadelede işbirliğinin arttırılması ve daha güçlü ve kararlı tedbirlerin alınması çağrısında bulunulması,

6. Afganistan’da yasadışı uyuşturucu üretiminin ve kaçakçılığının tamamen ortadan kaldırılması ihtiyacının altını çizer ve alternatif geçim kaynaklarının sağlanması da dâhil olmak üzere Afganistan’a verilen desteğin arttırılması çağrısında bulunur,

7. Kalkınmanın sürdürülebilir bir şekilde desteklenmesi amacıyla Afganistan ile ticaretin artırılması ve ekonomik bağların güçlendirilmesinin teşvik edilmesi,

8. Afganistan’ın dondurulmuş mali varlıklarının iadesinin, Afgan bankacılık sektörünün uluslararası mali sisteme yeniden entegre edilmesinin, mali şeffaflık tedbirlerinin ve ülkenin ekonomik restorasyonunu kolaylaştıracak ilgili yasal güvencelerin tesis edilmesinin önemini vurgulamak,

9. Trans-Afgan demiryolu, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) doğalgaz boru hattı projesi, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan (TAP-500) elektrik iletim projesi, Orta Asya Güney Asya Elektrik İletim ve Ticaret Projesi (CASA-1000) gibi büyük altyapı ve bağlantı projelerinin uygulanması ve sonuçlandırılması için daha fazla çaba gösterilmesi, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu inşaatı projesi, Surkhan-Pul-e-Khumri Elektrik İletim Projesi, Lapis Lazuli Transit, Ticaret ve Ulaşım Güzergahı Anlaşması, Afganistan ve çevresinde ülkenin sadece bölgesel süreçlere entegrasyonuna değil, aynı zamanda ekonomisinin iyileşmesine de katkıda bulunacak ve uluslararası finans kuruluşlarının bu tür projelere destek vermesi çağrısında bulunacak,

10. Ülke içinde ve dışında yerlerinden edilmiş Afganların karşılaştıkları zorluklara yardımcı olmak üzere uluslararası yardımın sürdürülmesi çağrısında bulunulması,

11. Uluslararası toplumun tam teşekküllü bir üyesi olarak halkıyla, komşularıyla, bölgesiyle ve ötesiyle barışık bir Afganistan vizyonuna ulaşmak amacıyla, tutarlı, koordineli ve yapılandırılmış bir şekilde performansa dayalı yol haritası aracılığıyla uluslararası toplumun Afganistan’la angajmanını arttırmaya yönelik desteklerini ifade etmeleri,

12. TDT Üye Devletlerinin Afganistan’la ilgili olarak Almatı’daki BM Orta Asya ve Afganistan Sürdürülebilir Kalkınma Bölgesel Merkezi, Tirmiz Uluslararası Ticaret Merkezi ve Tirmiz Çok Fonksiyonlu Ulaştırma Lojistik Merkezi, BM Doha Süreci Çalışma Grupları gibi ulusal, bölgesel ve uluslararası girişim ve angajmanlarını not edin,

13. Bu bağlamda, Afganistan ile ilişkilerin geliştirilmesi ve Afganistan ve bölgenin karşı karşıya olduğu zorlukların ele alınması çabalarına katkıda bulunulması amacıyla, TDT Üye Devletleri tarafından ekonomi, ticaret, insani yardım ve eğitim gibi alanlarda ortak faaliyet potansiyelinin araştırılmasını teşvik eder,

14. Dışişleri Bakanlarını, TDT Afganistan Çalışma Grubu da dahil olmak üzere, Afganistan’daki durumu yakından takip etmekle görevlendirir.

Budapeşte, 21 Mayıs 2025