Bharti Mishra Nath / NDTV (Yeni Delhi TV Hindistan)

Pakistan güvenlik güçleri, eski Başbakan İmran Han’ın hapisten çıkarılması talebiyle Salı günü başkent İslamabad’ı basan Han’ın binlerce destekçisinin üzerine göz yaşartıcı gaz attı. Çatışmalarda altı kişi öldü ve çok sayıda kişi yaralandı. Pakistan, ülkenin çeşitli bölgelerini kasıp kavuran şiddet olaylarıyla çalkalanıyor. İmran Han’ın PTI (Pakistan Tehreek-e-Insaaf) destekçileri ile Başbakan Şahbaz Şerif liderliğindeki Pakistan Müslüman Ligi-Nawaz hükümeti arasında sık sık yaşanan çatışmalar ülkenin işleyişini birkaç aydır sekteye uğratıyor.

PTI protestocuları, İmran Han’ın eşi Buşra Bibi ve Khyber Pakhtunkhwa Baş Bakanı Ali Amin Gandapur önderliğinde Salı günü İslamabad’a girdi. Haberlere göre, protestocular Han’ın serbest bırakılması için İslamabad’da parlamento yakınındaki büyük bir meydan olan D-Chowk’ta oturma eylemi yapmayı planlıyordu. Ancak hükümet büyük bir baskı başlatarak destekçileri bir kez daha hapse attı ve dağıttı.

(D-Chowk ya da Demokrasi Chowk, Pakistan’ın İslamabad kentinde, hükümet bölgesinde, Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık Ofisi, Parlamento ve Yüksek Mahkeme gibi birçok önemli hükümet binasına yakın konumda yer almaktadır.)

Kaos, son aylarda yüzlerce kişinin ölümüne neden olan mezhepsel şiddet ve ayrılıkçı militan saldırılarının arttığı Pakistan için hassas bir zamanda patlak verdi.

İmran Han’ın takipçileri aylardır protesto gösterileri düzenliyor. Son gösteriler, Han’ın destekçilerine “son bir çağrı” yaparak, talepleri karşılanana kadar başkent İslamabad’da kalmalarını istemesinin ardından düzenlendi.

Han, yardımcıları tarafından yönetilen X hesabından geçen hafta yaptığı paylaşımda şunları yazdı “Ekibime mesajım açık: Son topa kadar savaşın… Bu, Pakistan’ın hayatta kalması ve gerçek özgürlüğü için verilen bir mücadeledir”.

Han ayrıca başkentteki protestolara daha fazla destekçinin katılması için bir çağrı yayınladı.

PTI protestocuları Han’ın siyasi bir mahkum haline getirildiğini düşünüyor.

Pakistan’da Şubat ayında yapılan genel seçimlerde Han’ın partisinin seçime katılması yasaklanmıştı. PTI tarafından desteklenen bağımsız adayların beklenmedik bir şekilde çoğu sandalyeyi kazandığını, ancak hükümet kurmak için yeterli olmadığını belirtmek gerekir.

Han’ın takipçileri Şubat ayında yapılan seçimlere hile karıştırıldığını söylüyor ve hükümeti “çalınmış bir yetki” ile yönetmekle suçluyor. PTI çalışanları yeni seçimlerin yapılmasını talep ediyor.

Han’ın destekçileri ayrıca, federal hükümetin yargı üzerindeki etkisini, yargıçların seçimi de dahil olmak üzere arttıran yeni anayasa değişikliğinin de iptal edilmesini istiyor.

Han 2022 yılında parlamentoda yapılan bir güvensizlik oylamasıyla devrildi ve o zamandan beri Başbakan Şahbaz Şerif liderliğindeki mevcut hükümete karşı, kendisini görevden almak için orduyla işbirliği yapmakla suçlayan bir halk kampanyası yürütüyor. Yaklaşık 150 davadan hüküm giymesinin ardından Ağustos 2023’ten bu yana hapiste.

‘Her şeye gücü yeten’ ordu ve istihbarat teşkilatı (ISI) başlangıçta İmran Han’ı başbakan olarak desteklemişti. Ancak Han onları açıkça eleştirdikten sonra gözden düştü. Birçok davada kendisine ve partisine yardım eden yargıda Han’ın sempatizanları varlığını sürdürürken, bu durum hükümetin ve ordu-ISI’nin (Servislerarası İstihbarat) canını sıkıyor.

Han, Pencap ve Hayber-Pakhtunkhwa eyaletlerinde önemli bir popülariteye sahip ancak bunun dışında Pakistanlıların çoğunluğunun desteğinden yoksun.

Bu bölgelerdeki genç destekçileri sosyal medyada aktifler. Han ne zaman bir çağrı yapsa, protesto etmek için dışarı çıkıyorlar. Ancak mitingler ülke çapında sürekli bir kampanya değil; daha çok hükümetin her baskısından sonra sönen fotoğraf gösterilerine benziyor. Bu sefer de aynı şey oldu.

Pakistan’da yaşayan kıdemli gazeteci Omar Quraishi, “Gösteriler federal hükümetin aldığı kararlı önlemlerle sona erdi ve bu da PTI ve liderliğinin aceleyle geri çekilmesiyle sonuçlandı. Şimdi partinin bir hükümete sahip olduğu Hayber Pakhtunkhwa’ya geri döndüler.” diyor.

“Sonuç olarak PTI fena halde zayıflamış durumda. İmran Han sahip olduğu pazarlık pozisyonunu da kaybetti” diye ekliyor.

Han’ın yokluğu, partisinde bir liderlik boşluğuna yol açtı. Buşra Bibi onun popülaritesini yakalayamıyor ve bu yüzden birkaç günlük ajitasyonun ötesinde destekçi toplayamıyor. Ordu ve ISI (birlikte müesses nizam olarak anılmaktadır) mevcut ulusal hükümete karşı herhangi bir meydan okumaya sürekli olarak karşı çıkmaktadır.

Başka yerlerde de kargaşa

Pakistan, militanların ve ayrılıkçıların sık sık polisi, askerleri ve sivilleri hedef aldığı kuzeybatı ve güneybatı bölgelerinde şiddet olaylarıyla karşı karşıya.

Afganistan sınırına yakın Hayber Pakhtunkhwa eyaletinin Şii ağırlıklı Kurram bölgesinde, Pakistan’da 24 Kasım’a kadar üç gün süren mezhepsel şiddet olaylarında en az 82 kişi hayatını kaybetti. İlginçtir ki, kuzeybatıdaki Hayber Pakhtunkhwa eyaleti PTI’nın Pakistan’da iktidarı elinde tutmaya devam ettiği tek yerdir.

Son katliam 21 Kasım’da silahlı kişilerin sivil konvoylara saldırarak çoğunluğu Şii Müslümanlardan oluşan en az 40 kişiyi öldürmesiyle başladı. Misilleme olarak Kurram bölgesi sakinleri Sünni Müslümanları hedef aldı.

İki toplum yüzyıllardır savaşıyor, ancak en son Temmuz ayında bir toprak anlaşmazlığı nedeniyle kavga şiddetlendi; her iki taraftan düzinelerce insan öldürüldü.

Kureyşi, “Tüm taraflar için ileriye dönük yol, oturup tüm taraflarca uyulması gereken bir davranış kuralını tartışmak ve birbirlerine karşı bir dereceye kadar hoşgörü göstermektir” diyor.

Güneybatı Belucistan eyaletindeki şiddet olaylarının sorumluluğu Pakistan müesses nizamı tarafından yasaklı BLA (Belucistan Kurtuluş Ordusu) üyelerine yüklendi. Belucistan’da onlarca yıldır var olan isyan, Pekin’in Pakistan’daki ‘Kuşak ve Yol’ altyapı hamlesinin bir parçası olarak eyaletin derin su Gwadar limanının Çin’e kiralanmasından bu yana son yıllarda ivme kazandı.

BLA bu yıl Pakistan’da çok sayıda ölümcül saldırı gerçekleştirdi ve son olarak Ekim ayında Karaçi’de Çinli mühendislere saldırarak ikisinin ölümüne neden oldu.

Başbakan Şerif’in ordu destekli hükümeti, dünyanın dikkatini çeken son sorunlar ve şiddet olaylarıyla başa çıkmanın yollarını tartışırken, söz konusu olan bir kez daha Pakistan’ın stres altındaki ekonomisi.

Pakistan uzun yıllardır ekonomisini düzeltmek için mücadele ediyor. Enflasyon Mayıs 2023’te %38 gibi rekor bir seviyeye yükselirken, dış rezervler 3 milyar doların biraz üzerine düşmüştü. Şerif, başbakan olarak ilk görevinde, Haziran 2023’te Uluslararası Para Fonu (IMF) ile dokuz ay süreli 3 milyar dolarlık yeni bir Stand-By anlaşması yapmayı başardığında temerrüde düşmekten kıl payı kurtuldu.

Pakistan şiddeti kontrol altına almak için mücadele ederken, ülke yönetimi ülkenin ekonomik sıkıntılarını ele almaktan çok iç siyasetle meşgul. Ülkenin hisse senedi endeksi, “muhalefetin protesto endişeleri” nedeniyle şimdiden tek günlük en büyük düşüşe tanık oldu. Müesses nizamın duruma dayalı miyop stratejisi şu ana kadar ne uzun vadeli bir barış çözümü sağlayabildi ne de ekonomiyi iyileştirebildi.