Irak-İran savaşında, tankerler savaşında, Lübnan iç savaşında ve daha birçok meselede baba Esad, İran ekseni ile Arap kucağı arasında bir denge kuruyordu. Gücünün, iki rakip arasında denge kurmak, bir oyuncu ve arabulucu olmakta yattığına inanıyordu. Hatta bu nedenle 1991’de geri dönüp Saddam güçlerini Kuveyt’ten sürmek için kurulan uluslararası koalisyona katıldı.

Esad’ın ölümü ve Cumhurbaşkanı Beşşar Esad’ın iktidara gelmesi, 11 Eylül 2001 olayları ve 2003’te Saddam’ın devrilmesi ile birlikte, bölgesel dengeler ve Suriye’nin hesapları değişti.

Suriye Arap kucağından vazgeçerek İran eksenine yerleşti. 2005 yılında Lübnan başbakanı Refik Hariri’ye düzenlenen suikast ve Suriye ordusunun Lübnan’dan çekilmesiyle aradaki mesafe daha da açıldı.

Suriye’yi İran’dan uzaklaştırmak Arap ve Batılı ülkelerin kaygısı olmaya devam etti. Son yıllarda bunun için iki girişimde bulunuldu.

İlki, 2010’da Hariri suikastı, Irak seçimlerinde İyad Allavi’nin listesinin kazanması, Lübnan seçimlerinde de Saad Hariri’nin listesinin kazanması arka planında, Suriye ve Arap kucağından uzaklaşma sayfasının kapanmasından sonra, Arapların Şam’a sunduğu seçenek, hükümetlerini kurmaları için Allavi ve Hariri’yi desteklemesiydi. İran’ın tercihi ise farklı ve karşıttı. Sonuç olarak Şam, vaatlerin aksine Bağdat ve Beyrut’ta Tahran’ın tercihinin yanında yer aldı.

İkincisi, ABD 2011’de Suriye ile İsrail arasında, Şam’ın, Tahran ve Hizbullah ile ittifakından vazgeçmesi karşılığında işgal altındaki Golan’ın tamamının kendisine geri verilmesini içeren bir barış anlaşmasının imzalanması için tüm ağırlığını koydu. Amerikalı arabulucular gerçekten de anlaşmaların taslağını hazırlayıp Şubat 2011’de Esad’a sundular. Şam da İran’dan boşanacağının işaretlerini verdi. Ancak verilen sözlere ve Hamaney’den uzaklaşma sinyallerine paralel olarak Şam, Tahran ve Hizbullah ile arasındaki askeri iş birliğini de artırıyordu.

2011’den sonra büyük darbe gerçekleşti. Suriye’de ve bölgede köprünün altından çok su aktı. İran ve Hizbullah “rejimi kurtarmak” için askeri, mali, siyasi ve ekonomik müdahalede bulundu. Diğer karşıt güçler de müdahale etti. On üç yıl sonra rejim hala iktidarda ve Hizbullah ve İranlı örgütler de dahil olmak üzere beş ordu ve milisler Suriye’de.

Önerilen senaryolardan biri, 2015 yılında müdahale eden Rusya’nın varlığını herkesin kabul ettiği varsayılarak, İran ve Hizbullah’ın çekilmesini, ABD ve Türkiye’nin Suriye’den çekilmelerine bağlamaktı. Ancak asıl sürpriz, Hamas’ın Ekim 2023’teki saldırısının ardından geldi. Şam’ın bunu Tahran’dan ve direniş ekseninin geri kalan üyelerinden farklı bir tutumla ayrışmak için fırsat olarak gördüğü açıktı.

Şam’ın diğer adımı ise İsrail’in Hizbullah’a yönelik saldırısını, İran’ın abası altından çıkmak ve Hizbullah’ın genişleyen varlığından kurtulmak için bir fırsat olarak görmesiydi.

Son haftalarda İsrail’in Hizbullah’a yönelik saldırısının başlamasıyla birlikte Şam, Hizbullah’a herhangi bir siyasi, askeri veya medya desteği sağlamamak da dahil olmak üzere, bu yeni yönelimini gösteren birçok adım attı. 2006 savaşının aksine Hizbullah için herhangi bir propaganda ve gösteri olmadı, askeri destek verilmedi.

Aksine Suriye ordusu, son on yılda binlerce savaşçısını Suriye’ye konuşlandıran Hizbullah’a karşı savaşı ya görmezden geliyor ya da ona karşı savaşı kolaylaştırıyor. Ordu, milislerin ve Hizbullah’ın İsrail’e karşı herhangi bir eylem düzenlemelerini engelledi ve milisler ile Hizbullah’a karşı sıkı önlemler aldı. Buna ilave olarak, askeri durum, Hizbullah üyelerini kendilerini korumak veya Lübnan’daki “ana savaşa” katılmak için gönüllü olarak geri dönmeye sevk etti.

Tahran’a gelince, Şam’ın kendisinden uzaklaştığını gösteren pek çok işaret var. Bunun son tezahürü olarak İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi’nin Esad’ı İsrail’e karşı direniş ekseni operasyonlarına katılmaya ikna etmede başarılı olamadığını belirtmek yeterli. Arakçi, Suriyeli mevkidaşı Bessam el-Sabbağ ile ortak tutum sergilemek için bir ortak basın toplantısı düzenlemeyi de başaramadı, bu nedenle İran Büyükelçiliğinde açıklamalarda bulunmakla yetindi. Buna ek olarak Şam Kitap Fuarı’nı dolduran İran kitapları, uzun yıllardan sonra ilk kez bu yılki fuarda görülmedi ve görülmesine izin verilmedi.

Suriye’nin verdiği işaretler ve attığı adımlar Şam’daki yeni yönelimi gösteriyor. Bu sadece bir yönelim değil, bir bahis ve kumardır. Bu durumda geriye iki soru kalıyor:

Birincisi, Suriye’nin attığı adımlar, Ortadoğu fırtınasının ve İsrail saldırganlığının merkezinde olmaktan kurtulana, yeni Amerikan başkanı Beyaz Saray’daki ofisine yerleşene kadar zaman kazanmaya mı yönelik? Önceki aşamalarda Esad, dış baskıları hafifletmek veya pencereler açmak için İran ile arasına mesafe koymaya istekli olduğunu ima etmişti. Hizbullah’a yönelik mevcut önlemler ve İran Dini Lideri’nin tercihlerinden uzaklaşmak bir manevra mı, yoksa nihai bir hamle mi?

İkincisi, bilhassa İran, kendisine ihanet eden ve stratejilerinden sapan müttefiklerine ve vekillerine karşı sessiz kalmadığı göz önüne alındığında, Irak’taki nüfuzunun arka bahçesi, Lübnan’daki vekili için ikmal hattı ve Filistin kartı için köprüsü olan Suriye’yi kaybetme konusunda sessiz kalır mı?

Yoksa Tahran, Suriye’nin manevrası yalnızca Binyamin Netanyahu’nun “kırmızı çizgileri” aşan saldırılarından ve uyarılarından kaçınmayı hedeflediği, ayrıca Suriye’nin ona ihtiyacı olduğu kadar kendisinin de Suriye’ye ihtiyacı olduğu için mi kabul ediyor?

Bu makale Independent Türkçe Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.

(Kaynak: Independent Türkçe)