Çin uluslararası yayın ajansı CriTürk’te konuya ilişkin haberde şu ifadeler kullanıldı:

Çin-Orta Asya Zirvesi, 18-19 Mayıs tarihleri arasında kadim İpek Yolu’nun doğudaki başlangıç noktası olan Xi’an kentinde düzenlendi. Zirvenin yapılmasıyla, Çin-Orta Asya Liderleri Görüşme Mekanizması resmen kuruldu. Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, zirvede yaptığı konuşmada, Çin ile beş Orta Asya ülkesinin yardımlaşma, ortak kalkınma, genel güvenlik ve nesilden nesile aktarılan dostluk kavramlarında ısrar ederek, Çin-Orta Asya kader birliğinin oluşumunda yeni bir dönem başlattığını belirtti.

Xi Jinping, Orta Asya liderlerini törenle karşıladı

Zirvede finans, tarım, yoksullukla mücadele, yeşil ve düşük karbonlu kalkınma, sağlık ve dijital inovasyon gibi yeni gelişen alanlarda uzlaşılar sağlandı.

Xi Jinping ve eşi Peng Liyuan, Xi’an kentinde Orta Asya ülkelerinden konuklarıyla fotoğraf çektirdi.

KADİM İPEK YOLU’NDAN “KUŞAK VE YOL”A YOLCULUK

Çin ile Orta Asya arasındaki temasların tarihi, 2 bin 100 yıl öncesine uzanır. Xi’an kentinden başlayarak Orta Asya’dan geçip Avrupa’ya kadar uzanan 7 bin kilometrelik kadim İpek Yolu, ticaretin artmasına ve kültürlerin kaynaşmasına yardımcı oldu. İpek Yolu, BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından Doğu ile Batı medeniyetlerinin diyalog yolu olarak tanımlandı.

Çöldeki kervan ekibi

Çin ile beş Orta Asya ülkesi 1992 yılında diplomatik ilişkiler kurdu.

Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 2013 yılında Orta Asya ziyareti sırasında, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’nı ortaklaşa inşa etme çağrısında bulundu. Bu inisiyatifin ortaya koyulmasıyla Çin ve Orta Asya, geleceğe dönük derin bir iş birliği başlatarak İpek Yolu’nun yeniden kalkınmasını hızlandırmaya başladı.

Dunhuang Mağaraları’ndaki bir duvar resmi: “Zhang Qian’ın Batı Bölgelerini Ziyareti”

Çin, son 10 yıldır Orta Asya ülkelerinin en büyük ticaret ortağı oldu. Çin ile beş Orta Asya ülkesi arasındaki ticaretin hacmi rekor kırarak 70,2 milyar dolara ulaştı.

Almatı’dan gelen X9020 sefer sayılı Çin-Avrupa yük treni, Xi’an kentinin Xinzhu Tren İstasyonu’na ulaştı

Kadim İpek Yolu, günümüzde kara yolu, demir yolu, hava yolu, petrol ve doğal gaz boru hatlarını içeren kapsamlı ve üç boyutlu bağlanırlık ve iş birliğine dayalı bir ağ hâline geldi. İpek Yolu, Orta Asya ülkelerinin endüstriyel dönüşümünün hızlandırılması, bağlanırlığın artırılması ve vatandaşların yaşam seviyesinin yükseltilmesine yardım ederken, Avrasya’daki sanayi ve tedarik zincirinin pürüzsüz işleyişi için sağlam bir temel oluşturdu.

Çinli firma tarafından yürütülen Özbekistan’ın Bash ve Dzhankeldy bölgelerini kapsayan rüzgâr enerjisi projesi

Kadim İpek Yolu üzerindeki kervanlar, günümüzde halklar arasındaki temas ve ziyaretlere dönüştü. Çin ve beş Orta Asya ülkesi arasında 62 kardeş şehir ilişkisi kuruldu. Her yıl yüz binlerce kişi karşılıklı ziyaretler yaparak 2 bin yıldır süren dostluk hikâyesini sürdürüyor.

Tacikistan’ın Duşanbe kentinde bulunan Luban Atölyesi’ndeki öğretmen ve öğrenciler

Çin ve beş Orta Asya ülkesi, halklarının temel çıkarlarından ve parlak bir gelecek arzusundan hareket ederek, Çin-Orta Asya Kader Birliği’ni inşa etme planıyla açık, şeffaf, karşılıklı yarara dayalı, eşit ve pragmatik bir iş birliği mekanizması tesis etmek için çaba göstermekte.

Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki, diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana geçen 31 yılda, 6 ülkenin liderleri ilk defa yüz yüze bir zirve gerçekleştirdi. Xi Jinping, zirvede öneriler ve inistiyatifler ortaya koyarak, ilişkilerin yeni çağdaki rotasını çizdi.

ÇİN İLE ORTA ASYA ÜLKELERİ KADER BİRLİĞİ TESİS ETMEYE ÇALIŞIYOR

Xi Jinping, zirvede yaptığı konuşmada “Çin ve Orta Asya, birbiriyle yardımlaşan, dayanışma içinde bulunan ve karşılıklı güvene sahip bir birlik inşa etmeli; ortak kazanca dayalı ve karşı tarafın başarı kazanmasına yardım eden bir birlik inşa etmeli; çatışmalardan uzaklaştıran ve barış içinde yaşamayı sağlayan bir birlik inşa etmeli; birbirini yakından tanıyan, aynı fikir ve eylemlere sahip bir birlik inşa etmeli.” dedi.

Xi Jinping, aynı zamanda ekonomik ve ticari ilişkileri genişletme, bağlanırlığı artırma, enerji iş birliğini yoğunlaştırma, yeşil inovasyonu hızlandırma, kalkınma becerilerini yükseltme ve bölgesel barışı koruma önerilerinde bulundu.

Söz konusu görüş ve öneriler, insanlığın kader birliği inşası anlayışının Orta Asya bölgesindeki somut bir örneği oldu.

Xinhua: Orta Asya’daki istikrar Çin için kritik önemde

Çin ajansı Xinhua’da zirve öncesi yer alan haberde de zirveye ilişkin birçok detaya yer verildi:

Çin-Orta Asya Zirvesi, 18 ve 19 Mayıs tarihlerinde Çin’in Shaanxi eyaletinin merkezi Xi’an’da düzenleniyor. Bu vesileyle Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan liderleri, Beijing 2022 Kış Olimpiyatlarından bu yana ilk defa Çin’de bir araya geldi.

Zirve, 31 yıl önce diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana, altı ülke liderinin yer alacağı ilk fiili katılımlı toplantı olma özelliğini taşıyor. Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin gelişmesi, işbirliğinde yeni bir dönemin önünü açan ve ortaklık için yeni bir yol haritası oluşturan önemli bir kilometre taşı niteliğinde.

YENİ TALEBİ KARŞILAMA

Zirve, Çin ile Orta Asya arasında daha derin bir işbirliği ihtiyacına karşılık olarak, 2020 yılında oluşturulan Çin + Orta Asya (C+C5) işbirliği mekanizmasından doğdu.

Beş Orta Asya ülkesinden üçü olan Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan, Çin ile 3000 kilometreye kadar uzanan sınırları paylaşıyor. Orta Asya’daki istikrar, Çin’in özellikle kuzeybatı bölgesindeki istikrarını koruması açısından kritik önem taşıyor.

Beş Orta Asya ülkesi 1991’de bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra, egemenliklerini ilk tanıyan ve onlarla diplomatik ilişkiler kuran ülkelerden biri Çin oldu. O zamandan bu yana, Çin ve beş Orta Asya ülkesi başarılı stratejik ortaklıklar kurdu. Bu çerçevede Çin, Kazakistan ile ilişkilerini kalıcı kapsamlı stratejik ortaklık seviyesine yükseltirken, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile de kapsamlı stratejik ortaklıklar kurdu.

Diplomatik ilişkiler kurulmasından bu yana, Çin ve beş ülke arasındaki ekonomik ve ticari işbirliği somut sonuçlar doğurdu. Çin’in bu beş ülke ile ticareti 2022’de 70 milyar ABD dolarına ulaşırken, bu yılın ilk çeyreğinde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 22 büyüme kaydetti. Çin’in Orta Asya’daki doğrudan yatırım hissesi ise Mart ayı sonu itibarıyla 15 milyar ABD dolarını aştı.

Orta Asya, Çin için önemli bir enerji tedarikçisi konumunda bulunuyor. Çin, bir dönem doğal gaz ithalatının yüzde 30’unu Çin-Orta Asya boru hattından sağlıyordu. Beijing, Shanghai ve diğer kentlerde yaşayanlar Türkmenistan’dan gelen doğal gazı kullanıyor.

MERAKLA BEKLENEN ZİRVE

Orta Asya, küresel arenada diplomatik koordinasyon eğilimini giderek artırıyor. Bölge bu çerçevede Çin, ABD, Rusya, Japonya ve Avrupa Birliği gibi çeşitli taraflarla C5+1 mekanizmasını oluşturdu.

Bu arada Çin, 2013 yılında Kazakistan’da Kuşak ve Yol İnisiyatifi önerisini sundu. İnisiyatif, başlangıcından itibaren bölgede geniş çapta memnuniyetle karşılanarak bölge ülkelerinin daha geniş pazarlara ulaşmasına olanak sağladı ve kaynak açısından zengin olan bu ülkelerde tam teçhizatlı sanayi sistemleri kurulmasına önayak oldu.

Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin 10. yıldönümü yaklaşırken, uzmanlar Çin-Orta Asya Zirvesi’nin, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkiye ve Kuşak ve Yol işbirliğine ihtiyaç duyulan ivmeyi kazandıracağı tahmininde bulunuyor.

Delovoy Kazakistan gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Serik Korzhumbayev’e göre Çin-Orta Asya Zirvesi’nin antik İpek Yolu’nun başlangıç noktası olan Xi’an’da düzenlenmesi büyük anlam taşıyor.

Zirvenin, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında pek çok alanda uzun vadeli işbirliği ve kalkınmayı potansiyel olarak artırabileceğini söyleyen Korzhumbayev, bunun daha büyük beklentilere ve ivme artışına zemin hazırlayabileceğini vurguladı.

Korzhumbayev, “Zirve, ülkelerimizin uzun vadeli işbirliği ve kalkınması üzerinde olumlu etki yaratacak. Yeni işbirliği biçimi, Orta Asya bölgesinin büyük Çin pazarı ile yakın ekonomik ilişkiler kurmasını mümkün kılacak” dedi.