BBC News, Jake Horton, Peter Mwai & Grigor Atanesian’ın haberi

Wagner’in kurucusu Yevgeny Prigozhin, Sudan’da iki yıldır “Bir tane bile Wagner savaşçısı olmadığını” söyledi. Prigozhin, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yakın bir isim.

Biz de Rus paralı askerlerin halen Sudan’da olduklarına dair bir kanıt bulamadık. Ancak Wagner’in Sudan’da geçmişteki faaliyetlerine dair kanıtlar var. Zaten bu nedenle ABD ve Avrupa Birliği, Prighozin’in ülkedeki operasyonları nedeniyle yaptırım kararı almıştı ve yaptırımlar doğrudan onu hedef alıyordu.

Altın madenciliği anlaşmaları

2017’de Sudan’ın o dönemki lideri Ömer el-Beşir, Moskova gezisi sırasında Rusya ile bir dizi anlaşma imzaladı.

Anlaşmalardan biri, Rusya’nın Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan’da bir donanma üssü kurmasını öngörüyordu. Ayrıca “Rus şirketi M Invest ile Sudan Mineraller Bakanlığı arasında altın madenciliğine yönelik imtiyaz sözleşmeleri” imzalandı.

Sudan, Afrika’nın en büyük üçüncü altın üreticisi.

ABD Hazine Bakanlığı, M Invest ve ona bağlı bir şirket olan Meroe Gold’un, Wagner Grubu’nun Sudan’daki faaliyetlerinde ön cephede olduğunu iddia ediyor.

2020’de dönemin ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, “Yevgeniy Prigozhin ve şebekesi, Sudan’ın doğal kaynaklarını kişisel çıkar için kullanıyor ve tüm dünyaya habis bir etki yayıyor” demişti. M Invest ve Meroe şirketleri, ABD tarafından özel yaptırımlarla hedef alındı.

Amerikan CNN televizyonunun araştırmasına göre, altınlar karayoluyla, Wagner’in faaliyet gösterdiği bilinen Orta Afrika Cumhuriyeti’ne nakledildi. Sudan’ın resmi ticaret verilerinde, altın ihracatına dair bir bilgi yoktu.

İngiliz Daily Telegraph gazetesi geçen yıl, önemli miktarda altının askeri havaalanlarından Sudan dışına çıkarıldığını yazdı.

Wagner, Sudan’da başka ne yapıyordu?

2017’den bu yana gerek Rus gerek uluslararası kaynaklarda, Sudan’da faaliyet gösteren Rus paralı askerlerin yerlerini gösterdiği izlenimi uyandıran fotoğraflar yayımlandı.

Fotoğraflara bakılırsa Rus paralı askerler Sudan’da çeşitli roller üstlenmişlerdi: Sudan askerlerini eğitiyorlardı. Güvenlik güçlerine protestoları bastırmakta yardımcı oldukları da iddia edildi. BBC olarak bu fotoğrafların doğru olup olmadığını bağımsız kaynaklardan doğrulatamadık.

2021’de Wagner ile bağlantılı bir Telegram kanalında, adı açıklanmayan üst düzey bir Wagner komutanının fotoğrafları yayımlandı. Fotoğraf 2019’da çekilmişti, komutan Sudan askerlerine bir törende ödül veriyordu.

Temmuz 2022’de aynı kanalda bu kez bir video yayımlandı. İddiaya göre Wagner bünyesindeki paralı askerler Sudan güçleri için tatbikat yapıyor, paraşütle atlıyorlardı.

Aynı kaynakla bağlantılı bir Instagram hesabının profilinde, kimliği belirsiz bir paralı asker kendisini “serbest çalışan” olarak tanıtıyor, Ağustos-Ekim 2021 dönemine ait gönderilerinde Sudan’daki faaliyetlerini paylaşıyordu.

Sudan, Wagner’in 2020’de çektiği bir propaganda filminde, şirketin paralı askerlerinin faaliyet gösterdiği ülkeler arasında sayıldı.

Wagner ne kadar etkiliydi?

ABD Hazine Bakanlığı’na göre Wagner Grubu, “paramiliter operasyonlar yürüttü, otoriter rejimlere destek verdi ve doğal kaynakların sömürülmesine yönelik faaliyetlere girişti.”

İngiltere merkezli Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü’nden Dr Joana de Deus Pereira, “Başlangıçta 2018’de, Wagner’in Sudan ordusunu aktif olarak eğiten yaklaşık 100 askeir vardı. İlişki bu noktadan itibaren arttı” diyor.

Sudan medyasında, bu sayının 500’e çıktığına, paralı askerlerin büyük oranda ülkenin güneybatısında, Sudan-Orta Afrika Cumhuriyeti sınırı yakınındaki Um Dafuq’ta konuşlandıklarına dair haberler yayımlandı.

Sudan Tribune adlı internet sitesi, 2019’da dönemin Devlet Başkanı Ömer el-Beşir aleyhtarı kitlesel protesto gösterileri sırasında “Rus savaşçıların” konuşlandırıldığını, Sudan istihbarat ve güvenlik servisleri ile birlikte gösterileri gözlemlediklerini bildirdi. Sudan yetkilileri bu iddiaları reddetti.

Değişen sadakatler

Rusya’nın Afrika’daki faaliyetlerine ilişkin bir kitap yazan Dr Samuel Ramani, Wagner Grubu’nun, Ömer el-Beşir’in iktidarda kalmasına yardım için çeşitli medya kampanyaları geliştirdiğini söylüyor ve ekliyor: “Prigozhin, protestocuların İsrail yanlısı ve İslam karşıtı olmakla suçlanmaları çağrısı yapıyordu.”

Sudan’da 2019’da protestocular, Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’in görevden alınmasını istiyordu. Bu durum, El Beşir’in güvenlik birimleri arasında sürtüşmeye yol açtı.

Wagner, El Beşir’e değil, onu deviren Orgeneral Abdulfettah el-Burhan’a destek vermeye başladı. Dr Ramani, “Moskova’da Rusya Dışişleri Bakanlığı darbeye karşı çıkarken, Prigozhin ve Wagner Grubu aslında el-Burhan’ın yönetimi devralmasını memnuniyetle karşıladı” diyor.

Ramani’ye göre, Wagner Grubu 2021 ve 2022 yıllarında halen el-Burhan komutasındaki Sudan ordusuyla savaşan Hızlı Destek Kuvvetleri’yle bağlantılarını artırdı.

Prigozhin, daha çok Hemedti adıyla bilinen Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı General Muhammed Hamdan Dagalo’nun son dönemde bazı altın madenlerini ele geçirdiğinin farkındaydı ve bu madenler üzerinden daha çok altın ticareti yapmak istiyordu.

Hemedti geçen yıl Moskova’yı ziyaret etmiş, Sudan-Rusya ilişkilerinin güçlendirilmesini umduğunu söylemişti. Ancak Sudan merkezli düşünce kuruluşu Kholood Khair of Confluence Advisory’e göre Wagner Grubu halen Sudan’da çatışan taraflardan birini seçmiş değil.

Wagner’in Afrika’da etkili olduğu diğer bölgeler

Sık sık Wagner savaşçılarının yıllardır Orta Afrika Cumhuriyeti’nde faaliyet gösterdikleri ve ülkenin elmas madenlerini koruduklarına yönelik haberler yayımlandı. Wagner’in Afrika’da faal olduğu diğer ülkeler ise Libya ve Mali.

BBC 2021’de yaptığı bir araştırmada, bir Wagner savaşçısının bıraktığı dijital cihaz sayesinde, Rus paralı asker şirketinin Libya’da iç savaşa müdahil olduğuna dair kanıt bulmuştu. BBC’ye konuşan Libya askerleri ve siviller de Wagner’in ülkedeki varlığını teyit etmişlerdi.

Mali’de ise İslamcı militanlarla mücadele eden hükümet, Wagner’den yardım istemişti. Ancak grubun ülkede varlık gösterdiği hiçbir zaman resmen doğrulanmadı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Rus paralı askerleri, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali’de insan haklarını ihlal etmekle suçluyor. Wagner’e yöneltilen suçlamalar arasında işkence ve cinayet de var.

(No: Bu haber Jeremy Howell ve Daniele Palumbo’nun katkılarıyla hazırlanmıştır)