Sırbistan’da Vucic aleyhine öğrenci gösterileri genişliyor

Novi Sad’daki tren istasyonunda 1 Kasım 2024’te beton sundurmanın çökmesi sonucu 15 kişinin hayatını kaybettiği kazayı gerekçe göstererek hükümete karşı harekete geçen binlerce üniversite, yüksekokul ve lise öğrencisi başkentteki trafik akışının “kilit” noktalarından biri olan “Autokomanda” mevkisindeki eylemini gecenin geç saatlerinde sürdürdü. “Elleriniz kanlı” yazılı dövizler ve Sırbistan bayrakları taşıyan öğrenciler, dün yerel saatle 10.00’da başlattıkları yol kapatma eylemini, bu sabah 10.00’da sona erdirdi.

Öğrencilere, akşam saatlerinden itibaren binlerce vatandaş da eşlik etmeye başladı. Belgrad Olağanüstü Durum ve Koordinasyon Dairesi de göstericilere su, acil yardım, tuvalet ve çöp toplama hizmetleri veriyor. Öte yandan göstericilerin güvenliğini sağlamak için çok sayıda polis ekibi de bölgede görev yapıyor.

Vucic’ten öğrencilere diyalog çağrısı

Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, dün akşam Başbakan Milos Vucevic ve Meclis Başkanı Ana Brnabic ile düzenlediği ortak basın toplantısında hükümete tepki gösteren öğrencilere diyalog çağrısı yaptı. Novi Sad’daki tren kazasının üzerinden 90 gün geçtiğini ifade eden Vucic, “Sorumlular cezalandırılacaktır. Bizler yaşanan trajedinin ardından elimizden geleni yaptık, hayatını kaybedenlerin yakınlarının her zaman yanında olduk. Öğrencilerin talep ettiği çoğu madde yerine getirildi, kazaya ilişkin gerekli belgeler kamuoyuyla paylaşıldı. Gözaltına alınanların serbest kalmasını istediler. 13 öğrenci ve 1 akademisyen için af kararı imzalamaya hazırım.” ifadelerini kullanmıştı.

Novi Sad’da ne oldu?

Novi Sad’daki tren istasyonunda 1 Kasım 2024’te beton sundurmanın çökmesi sonucu 15 kişi hayatını kaybetmiş ve ağır yaralı 2 kişinin hayati tehlikesinin sürdüğü açıklanmıştı. Olay sonrası İnşaat, Ulaşım ve Altyapı Bakanı Goran Vesic ile İç ve Dış Ticaret Bakanı Tomislav Momirovic istifa etmişti. Savcılık soruşturması sonrası aralarında Bakan Vesic’in de bulunduğu 11 kişi gözaltına alınmıştı.

Tren istasyonunda 2021’de yapılan onarım çalışmalarında ihmal şüphesi dile getirilirken, polisin olaya ilişkin çok sayıda kişiyi sorguladığı belirtilmişti. Kazanın ardından hükümete tepki gösteren öğrenciler ülke genelinde “Dur Sırbistan” sloganıyla protestolar düzenlemiş, okul ve dersleri boykot etmişti.

“Rusya’nın en yakın müttefiki” olarak nitelendirilen Sırbistan, bir yandan bu ülkeyle sahip olduğu tarihi ve kültürel bağları korumaya çalışırken bir yandan da ekonomisini güçlendirmek için Batılı ülkelerle işbirliklerine devam ediyor.

Vucic’in hükümet manevrası

Sürmekte olan olaylar üzerine Vucic, Pazartesi günü yaptığı kamuoyu açıklamasında, Sırbistan Hükümeti’ne “mümkün olan en acil ve kapsamlı bir yeniden yapılandırma” talebini ileteceğini söyledi, “Çünkü bu zorlu siyasi dönemde, kimin çalışmaya ve mücadele etmeye hazır olduğu, kimin olmadığı netleşti. Bu bağlamda, bakanların yüzde 50’den fazlasının görevden alınmasını ve yerlerine yenilerinin atanmasını bekliyorum. Bu, çok, çok acil bir yeniden yapılandırma olacak” dedi.

Balkan Postası’nın aktardığını göre, Vucic, son üç ayda, Novi Sad’daki tren istasyonunda 15 kişinin hayatını kaybettiği kazanın ardından, kimseye fayda sağlamayan bir atmosferin oluştuğunu belirtti. Novi Sad’daki tren istasyonunun yeniden inşasıyla ilgili belgelerin kamuoyuna açıklanmaya devam ettiğini ve protesto eden öğrencilerin tüm taleplerinin yerine getirildiğini iddia etti.

“Bugün bazı belgeleri zaten yayınladık ve 925 belgenin açıklanması süreci devam ediyor” dedi Vucic, halka hitabında. “Tüm belgeleri sunduk. Tren istasyonunun yeniden inşasıyla ilgili hiçbir belge eksik değil” diye ekledi.

Öğrencilerin, öğrencilere yönelik saldırılardan sorumlu olanların cezalandırılmasına ilişkin taleplerine değinen Vucic, 37 kişi hakkında cezai işlemlerin başlatıldığını söyledi. Hükümet yetkililerinin bu saldırılara karışıp karışmadığına ilişkin olarak ise Vucic, “Yeni Belgrad’da yalnızca bir vaka var” dedi ve bunun “zaten çözüldüğüne” inandığını belirtti.

Öğrencilerin, protestoculara yönelik cezai suçlamaların düşürülmesi taleplerine ilişkin olarak, Vucic, bazı protestocuların suç işlediğine dair güçlü şüphelerin olduğunu söyledi ancak başka bir çözüm bulunmaması durumunda yargı süreçlerinden affetme kararını imzalamaya hazır olduğunu ifade etti. Vucic “Tüm bu yerine getirdiğimiz taleplerin, birilerinin ‘tüm talepler yerine getirildi’ demesi için yeterli olup olmayacağı sorusu var. Emin değilim, ama öyle olmasını umuyorum. Ancak, bu durumun toplumda bir diyaloğu başlatacağından eminim; rektörler, dekanlar ve diğer herkes konuşmaya başlayacak, bir diyalog başlayacak ve böylece toplumumuzun iyileşme süreci başlayacak” dedi.

Vucic, Sırbistan Başbakanı Miloş Vuçeviç ve Parlamento Başkanı Ana Brnabiç, öğrencilerin Belgrad’da trafik akışının önemli bir noktasında 24 saatlik bir blokaj düzenlediği gün halka hitap etti. “Bu üç ayda, devlet organlarına karşı birçok suçlama duyduk, devleti devirmeye yönelik çağrılar işittik, sadece muhalefetten değil, iktidarda olan bizden de birçok sorumsuz açıklama duyduk” dedi.

Sırbistan Cumhurbaşkanı, hükümet yetkilileriyle görüştüğünü ve onların “karşı tarafı [protesto eden öğrencileri] dinleme arzusunda olduklarını” ve diyalog ile müzakere istediklerini ifade etti.

ABD’den Vucic’e sıkıştırma

Sırbistan Radyo ve Televizyonuna (RTS) 5 Ocak’ta konuşan Vucic, uzun süredir ülke gündeminde olan, olası ABD yaptırımlarına ilişkin açıklamalarda bulundu. ABD’nin, 10 veya 13 Ocak’ta NIS’e kapsamlı bir yaptırım uygulayacağını belirten Vucic, “Yaptırımların, Rusya’nın savaş çabaları veya maddi bir durumla alakası yok. ABD’nin, Sırbistan’ı cezalandırmak istediğini de düşünmüyorum. Onların tarafında olmamızı istiyorlar.” dedi.

Vucic, yaptırımlara ilişkin iki noktanın bilinmediğine işaret ederek, “Birincisi Rus yönetiminin tamamını mı etkileyecek yoksa hisse şeklinde mi olacak. İkincisi ise bu yaptırımların ne zaman uygulanacağı. Mümkün olduğunca bize en uzun süreyi tanımalarını talep ettim. Nasıl olacak göreceğiz.” ifadesini kullandı.

ABD’nin yeni Maliye Bakanı ile görüşeceğini de aktaran Vucic, yeni ABD Başkanı Donald Trump ve yönetiminin göreve başlamasıyla birçok tedbirin kaldırılacağına inandığını söyledi. Aleksandar Vucic, Sırbistan’ın yeterince petrol rezervine sahip olduğunu, vatandaşların “bidon” derdine düşmemesi gerektiğini kaydetti.

Vucic, 14 Aralık’ta yaptığı açıklamada ise, İngiltere ve Avrupa Birliği’nin de Washington’a uyarak kendi yaptırımlarını uygulamaya koymasını beklediğini belirtmişti. Öte yandan, “Rus şirketin hisselerini yüzde 50’nin altına düşürme imkanı olup olmadığına bakmamız ve bu konuda Rus ortaklarla konuşmamız gerekecek.” demişti.

Ulusal basın, NIS’in yönetiminin büyük bir kısmının 2008’den bu yana “Gazprom Neft”in elinde olduğunu aktardı. ABD ve Avrupa Birliği (AB) ise “Gazprom Neft”i 2014’te kara listeye aldığını açıklamıştı. Gazprom ve iştiraki Gazprom Neft, NIS’in sırasıyla yüzde 6,15 ve yüzde 50’sine sahipken, hisselerin geri kalanı hükümete ve diğer küçük hissedarlara ait.

Kosova da harekete geçti

ABD’nin bölgedeki en önemli müttefiklerinden biri olarak görülen Kosova hükümeti de, Sırpların Kosova’daki ‘paralel’ yapılarına karşı harekete geçti. Kosova İçişleri Bakanı Xhelal Sveçla, 15 Ocak 2025’te Facebook hesabından yaptığı açıklamada, İbre Nehri’nin güneyindeki on ilde (Priştine, Lipyan, Obiliç, Kosova Ovası, Vıçıtırın, Novobırdo, Kameniçe, Rahovça, Viti ve Skenderay) Sırbistan’ın işlettiği “paralel” yapıların (belediye ofisleri, posta ve vergi daireleri) kapatıldığını duyurdu.