Fransa’nın İslam dünyasındaki sömürgeciliği: Cezayir

BM’de veto yetkisine sahip, G7 üyesi, Avrupa Birliği’nin egemen iki devletinden biri olan Fransa, Cezayir’i 1830’dan 1962’ye kadar 132 yıl boyunca sömürürken, uyguladığı vahşet Cezayir halkının hafızasında silinmeyecek yaralar bıraktı. Peki bu durum, Fransa-Cezayir ilişkilerinde nasıl bir krize dönüştü?

Fransa ve Cezayir arasında “hafıza dosyası” olarak adlandırılan süreç yıllardır çözülemeyen bir mesele haline geldi. AA muhabiri, iki ülke arasındaki sömürge tarihini, siyasi gerilimi ve hafıza dosyasına ilişkin bilgileri derledi.

Hafıza dosyası somut bir belgeymiş gibi algılansa da aslında tek bir belgeyi değil, bir terimi ifade ediyor. Bu dosya, sömürge dönemi boyunca Cezayir’e karşı işlenen katliamlar, tarihi belgeler ve arşivler, nükleer denemeler ve direniş liderlerinin Fransa’da tutulan kalıntıları gibi pek çok konuyu kapsıyor.

Hafıza dosyası kapsamında, Fransa’nın o dönemde Cezayir’den kaçırdığı tarihi belgelerin iadesi, yağmalanan mülklerin geri verilmesi ve o dönemde işlenen suçların tanınması gibi konular ele alınıyor.

Fransa sadece toprakları değil kimlikleri de sömürdü

Hafıza dosyası, Cezayir’in ulusal kimliğini yeniden inşa etme ve sömürgecilik dönemine dair haklarını geri alma mücadelesinin sembolü olarak görülüyor.

Fransa’nın, 1830’da Cezayir’i işgal ederek tam 132 yıl boyunca sömürgesi altında tuttuğu dönem boyunca Cezayir halkı, baskı, şiddet ve katliamlara maruz kaldı.

1954’te başlayan ve 1962’de sona eren Cezayir Bağımsızlık Savaşı’nda, yaklaşık 1,5 milyon Cezayirli hayatını kaybetti, milyonlarca insan da yerinden oldu.

Fransa, sadece Cezayir’in topraklarını ve kaynaklarını sömürmekle kalmadı, aynı zamanda Cezayir kültürünü ve kimliğini yok etme girişiminde bulundu.

1961 Paris Katliamı

Cezayir halkı için 17 Ekim 1961 hafızalardan silinmeyecek bir başka tarih olarak kabul ediliyor. Fransa’nın başkenti Paris’te, Cezayir’in bağımsızlığı için barışçıl gösteri yapan yüzlerce Cezayirli, polisin şiddetli müdahalesiyle karşılaştı. Yaklaşık 300 Cezayirli öldürüldü ve cesetleri Seine Nehri’ne atıldı.

Tarihçilerin Fransa tarihinin “kara lekelerinden” biri olarak gördüğü “Paris Katliamı” olarak bilinen olay, Cezayir’in hafıza dosyasındaki en büyük olaylardan biri. Fransa, yıllarca bu katliamı kabul etmedi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 2021’de, polis şiddetini “affedilmez’”olarak nitelendirdi, ancak resmi bir özür dilemekten kaçındı.

Fransa’nın aynı zamanda Cezayir’de nükleer denemeler yaptığı biliniyor. 1960-1966 yıllarında Cezayir Çölü’nde 4’ü yerin üstünde 13’ü de yer altında olmak üzere en az 17 nükleer deneme yaptığı belirtiliyor.

Cezayir, nükleer denemeler sonucu zarar gören insanlara tazminat verilmesini ve radyoaktif bölgelerin temizlenmesini talep ediyor. Fransa’nın bu konuda somut bir adım atmaması, iki ülke arasındaki ilişkilerin düzelmesini zorlaştırıyor.

Hafıza dosyası “vazgeçilmez ve pazarlık konusu olamaz”

Fransa ve Cezayir, bu sorunları çözmek için 2022’de adım attı. Her iki ülkeden 5 tarihçinin yer aldığı Cezayir-Fransa Ortak Tarih ve Hafıza Komitesi kuruldu. Bu komitenin amacı, tarihsel belgelerin açılması, sömürge döneminin adil bir şekilde araştırılması ve çözüm için öneriler sunmaktı.

Cezayir, 2023’te Fransa’ya kaçırılan 2 milyon tarihi belgeyi geri almak için anlaştı.
Cezayir, dosyanın peşini bırakmayacağını açıkça ifade etti. Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun, hafıza dosyasının “vazgeçilmez olduğunu ve pazarlık konusu yapılamayacağını” belirterek bu konuda geri adım atmayacaklarını vurguladı.

Tebbun, Fransa’daki aşırılık yanlısı bazı çevrelerin, Fransa’nın sömürge döneminde işlediği suçlarla ilgili hafıza dosyasını tahrif etmeye ve unutturmaya çalıştığını söyledi.

Cezayir 5 milyon şehit vererek bağımsız oldu

Cezayir, 1 Kasım 1954’te başlayan ve 8 yıl süren bağımsızlık mücadelesinin ardından 132 yıllık Fransız sömürgesine son verdi.

Cezayir makamlarına göre, Fransız sömürgesi, arkasında ülke servetinin yağmalanması ve ulusal kimliğin yok edilmesi girişimlerinin yanı sıra 5 milyondan fazla şehit bıraktı.

Fransız sömürgeciliğinin Cezayir’deki suç dosyası, iki ülke arasındaki ilişkileri on yıllardır etkileyen en önemli konuların başında geliyor.

Cezayir, ilişkilerin normalleşmesini bu sorunun çözümüne bağlarken, Fransa sorunu görmezden gelmeye devam ediyor.