Çin Devlet Başkanı Şi Cinping yarın Vietnam’a 2 günlük resmi ziyaret gerçekleştirecek. Bu, “Çin liderinin komşu ülkeye 6 yıl sonra yaptığı ilk ziyaret” olacak. Çinli başkan ziyaretinde, Vietnam Komünist Partisi (VKP) Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong’un yanı sıra Devlet Başkanı Vo Van Thuong, Başbakan Pham Minh Chinh ve Meclis Başkanı Vuong Dinh Hue ile görüşecek.

Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamaya göre, ziyarette taraflar, “siyaset, güvenlik, kamuoyu desteği, pratik işbirliği, çok taraflı ilişkiler ve deniz sorunları” konu başlıklarını ele alacak.

Joe Biden’ın Vietnam ziyareti

ABD Başkanı Joe Biden, Vietnam’ı 10 Eylül’de ziyaret etmişti. Joe Biden’ın ziyareti sırasında, ABD ile Vietnam yönetimi, ilişkilerini “kapsamlı stratejik ortaklığa” yükselttiklerini duyurdu. Böylece ABD’nin Vietnam ile ilişkileri, Çin’in Vietnam ile ilişkileriyle eşit düzeye geldi.

Vietnam, Kasım ayında da ABD’nin bölgedeki müttefiki Japonya ile ilişkilerini aynı düzeye yükseltmişti.

İdeolojik destek ve dayanışma

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, Şi Cinping’in ziyaretini duyurduğu basın toplantısında, şu ifadeleri kullandı:

“Dünya, istikrarsızlık ve belirsizliklerin arttığı bir kargaşa ve değişim döneminden geçiyor. Kendi ulusal koşullarına uygun reform ve dönüşümleri hedefleyen iki sosyalist ülke olan Çin ve Vietnam’ın, aralarında dayanışmayı, dostluğu ve farklı alanlarda karşılıklı faydaya dayalı işbirliğini geliştirmesi, her iki tarafın çıkarına olduğu gibi, bölgede ve dünyada barış, istikrar ve refaha katkı sağlayacaktır.”

2017’den bu yana karşılıklı ziyaretler

Devlet Başkanı Şi Cinping, Çin Komünist Partisinin (ÇKP) 2017’deki 19. Ulusal Kongresi’nde ikinci kez genel sekreter seçildikten sonra ilk yurt dışı ziyaretini Vietnam’a yaptı.

Vietnam lideri ve VKP Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong da Şi Cinping’in, üçüncü kez genel sekreter seçildiği Ekim 2022’deki 20. ÇKP Ulusal Kongresi’nin ardından Pekin’i ziyaret eden ilk lider oldu.

Her iki komünist lider de kişisel iktidarlarını üçüncü döneme taşırken, birbirlerine ideolojik desteğini vurguladı ve ülkeleri arasında “sosyalist dayanışmaya” çağrısı yaptı.

Öte yandan Vietnam Devlet Başkanı Vo Van Thuong, Ekim ayında Pekin’de düzenlenen 3. Kuşak ve Yol Forumu’na katılmak üzere Çin’i ziyaret etti.

Çin ve Vietnam, Küba, Laos ve Kuzey Kore ile dünyada komünist rejimle yönetilen 5 ülke arasında yer alıyor.

ABD Vietnam’a ağırlığını koyuyor

Vietnam, bölgedeki kritik coğrafi konumu ve askeri gücünün yanında Washington ile Pekin arasındaki rekabette, küresel sanayi ve tedarik zincirleri için yeni güzergahlar oluşturma girişimlerinde Çin’e alternatif adres olarak öne çıkıyor.

Çok sayıda uluslararası imalatçı, Washington ile Pekin arasındaki ticaret savaşı ve jeopolitik gerilimler nedeniyle Çin’e bağlı tedarik zincirlerinin bir bölümünü Vietnam’a kaydırma yolunu seçiyor.

Öte yandan Vietnam, ABD’nin, Çin’in Asya-Pasifik’teki artan nüfuzuna karşı denge oluşturmak amacıyla bölge ülkeleriyle ittifak ve ortaklık bağlarını geliştirmeye yönelik Hint-Pasifik stratejisinin kritik parçası olarak dikkati çekiyor.

Joe Biden, 10 Eylül’deki Vietnam ziyaretinde, Hanoi yönetimine ekonomi, güvenlik ve teknoloji alanlarında işbirliğini geliştirme mesajı verdi. Ziyarette, Çin ile ABD arasındaki ihtilaf konusu çip üretimi ve nadir metaller konusunda işbirliği anlaşmaları duyuruldu.

Çin’in ve ABD’nin gözü Vietnam’ın zengin madenlerinde

Vietnam, Çin’in ardından dünyanın en zengin nadir metal yataklarına sahip ülkesi.

Akıllı telefonlardan savaş uçaklarına, elektrikli otomobil pillerinden entegre devrelere kadar çok sayıda sanayi kolunda ve ileri teknoloji ürünlerde kullanılan nadir metaller, dünyanın en büyük imalatçısı Çin açısından kritik bir alan.

Nadir metallerin işlenmesinde küresel üstünlüğe sahip Çin, Vietnam ile bu alanda işbirliğini geliştirmeye istekli görünüyor.

Çin’in bu alandaki hakimiyetinin yol açacağı risklerden endişeli olan ABD ve müttefikleri, gözünü Vietnam’ın kaynaklarına çevirmiş durumda.

Vietnam neden Çin’den çekiniyor?

Şi Cinping’in ziyaretinde, Çin ile Vietnam arasında sömürge döneminden kalma demir yolu bağlantısının yenilenmesi de gündeme gelecek. Vietnam’ın kuzeybatısındaki Hai Phong limanı ile Çin’in güneybatısındaki Yünnan eyaletinin merkezi Kunming’i birbirine bağlayan demir yolu, eskiyen altyapısıyla iki ülke arasında ticaretin kapasitesinin artırılmasını engelliyor.

Çin, Kuşak ve Yol Girişimi’nin parçası olan çok sayıda uluslararası projeyi sonuçlandırırken, demir yolu bağlantısının yenilenmesi konusunda 2015’ten bu yana adım atılmaması iki ülke arasında amaç ve hedefler açısından güvensizliğin işareti olarak yorumlanıyor.

Vietnam, iki ülke arasında Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik sorunları sebebiyle Çin’e tamamıyla bağımlı ekonomik ilişkiyi çıkarına görmüyor. Bu sebeple ABD ve diğer ülkelerden yatırımlarla ekonomisini çeşitlendirmeyi hedefliyor.

Analistler, Vietnam’ın en büyük ticari ortağı ve yatırımcısı olan Çin ile ekonomik ilişkilerini ve ideolojik bağlarını korurken, ABD ile yakınlaşmanın ekonomik kazançlarından faydalanarak küresel jeopolitik rekabetin getirdiği avantajlı konumunu kullanacağını öngörüyor.

Vietnam neden ABD ile yakınlaşıyor

ABD’nin Pasifik’teki ortaklıklar ağını genişletmeye yönelik adımlarını Çin kendisine karşı “dışlayıcı askeri blok oluşturma” çabası olarak görürken, Güney Çin Denizi’nde kıyıdaş ülkeler arasında sık sık gerilimlere dönüşen egemenlik ihtilafları, Çin’in artan askeri varlığı ve müdahaleci tavrından rahatsız bölge devletlerini ABD’ye yaklaştırıyor.

Güney Çin Denizi’nde en uzun sahil şeridine sahip Vietnam, Çin ile ideolojik yakınlığına ve iyi ilişkilerine karşın, bu tür sürtüşmelerden en fazla etkilenen ülkeler arasında yer alıyor.

Vietnam ve Çin arasında iki sürtüşme

Vietnam yönetiminin, bundan daha birkaç ay önce, bu yılın Mayıs ayında, Güney Çin Denizi’nde kendi kontrolündeki Vanguard Resifi yakınında petrol sondaj faaliyetlerini genişleteceğini duyurmasının ardından Çin’in bölgeye gemilerini göndermesi krize sebep oldu. Çin yönetimi bölgeye iki sahil güvenlik gemisi eşliğinde bir petrol arama ve 7 balıkçı gemisi gönderirken, Vietnam da 5 gemi yollayarak karşılık verdi, denizdeki manevralarla gerilim tırmandı.

Ağustos ayında ise, Çin’in Güney Çin Denizi’nde, Vietnam’ın da hak iddiasında bulunduğu Triton adasına uçak pisti ve askeri tesisler inşa ettiğini gösteren uydu görüntüleri nedeniyle gerginlik yaşandı. Vietnam Dışişleri Bakanlığı, Paracel Adaları’nın güneybatı ucunda yer alan Çin’in kontrolündeki Triton adasındaki istihkamın izinsiz yapılmasının “egemenlik ihlali” olduğunu savundu. Çinlilerin “Şişa”, Vietnamlıların “Hoang Sa” adını verdiği Paracel Adaları, iki ülke arasında 1974’te yaşanan kısa süreli savaşın ardından Çin’in kontrolüne geçmişti.

Güney Çin Denizinde Çin baskısı

Güney Çin Denizi, kıyıdaş ülkelerin İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bağımsızlıklarını kazanmasından bu yana egemenlik ihtilaflarına konu oluyor.

Çin, ilk kez 1947’de yayımladığı haritayla Güney Çin Denizi’nin yüzde 80’inde egemenlik iddiasında bulunuyor.

Filipinler, Vietnam, Brunei ve Malezya gibi kıyı komşusu ülkeler de bölgede hak iddia ediyor.

Başta Paracel ve Spratly adaları olmak üzere bölgedeki adacık, resif, sığlık, kayalık ve deniz bentleri üzerindeki egemenlik ihtilafları, zaman zaman ülkeler arasında gerginliklere yol açıyor.

Çin’in ihtilaflı adalarda askeri üsler inşa etmesi ve sivil gemi filolarını uzun süreli bulundurmasına bölge ülkelerinin yanı sıra ABD de karşı çıkıyor.

Avrupa’daki Lahey’deki Daimi Tahkim Mahkemesi (PCA), 2016’da Filipinler’in başvurusuyla verdiği kararda Çin’in, Güney Çin Denizi’nde tek taraflı egemenlik taleplerinin yasal olmadığına hükmetmişti. Mahkeme adını taşımasına karşın aslında bir mahkeme olmayan kurum 1899’da Lahey Sözleşmesi ile batılı devletler tarafından kurulmuştu. Başlangıçta devletlerarası uyuşmazlıklara bakmakla görevlendirilen Daimi Hakemlik Mahkemesi, kabul edilen hakemlik kurallarıyla günümüzde devletler ile özel hukuk kişileri arasında veya hükümetlerarası kuruluşların dahil olduğu uyuşmazlıklarda hakemlik, uzlaştırma veya arabuluculuk mekanizmalarını isteyen devletlere hizmet sunmaktadır.

ABD F-16’sı Çin civarında düştü

ABD’ye ait bir savaş uçağı daha bugün Çin anakarası ile Kore Yarımadası arasında yer alan Sarı Deniz’de düştü. Güney Kore’de konuşlu ABD kuvvetlerine ait F-16 tipi savaş uçağının başkent Seul’ün güneyindeki Kunsan Hava Kuvvetleri Üssü’nden eğitim uçuşu için havalanmasının ardından düştü. Uçak düşmeden atlamayı başaran pilot, Güney Kore sahil güvenliği tarafından sağ olarak kurtarıldı.

F-16’nın düşme nedenine ilişkin henüz resmi açıklama yapılmazken, olayla ilgili detaylı soruşturma başlatıldı.

ABD Hava Kuvvetleri, Japonya’da geçen ay yaşanan bir kaza ile gündeme gelmişti. Osprey tipi askeri uçak, 29 Kasım’da Yakushima Adası açıklarında denize düşmüş, uçaktaki 8 mürettebatın tamamı hayatını kaybetmişti. Kazanın ardından ise ABD ordusu, tüm Osprey tipi uçaklarının operasyonlarını askıya almıştı.