İran‘da, 22 yaşındaki Mahsa Amini‘nin, İslami rejimin kılık kıyafet kurallarına uymadığı gerekçesiyle tutuklanmasının ardından ardından kolluk güçleri tarafından öldürülmesi ülke çapında infiale yol açtı. Ülkedeki protesto gösterileri 12. gününe girerken, Amini’nin ölümü yurt dışında da protesto edilmeye devam ediyor.

ABD‘nin başkenti Washington D.C.’de gerçekleşen protesto gösterisine ABD’de yaşayan İranlılar yoğun katılım gösterdi.

Protesto gösterisine destek veren isimlerden biri de 1979 senesindeki İslam Devrimi’nden sonra ülkeden ayrılarak Washington D.C.’ye yerleşen İran’ın son şahı Muhammed Rıza Pehlevi’nin oğlu Rıza Pehlevi oldu.

Protestoda “Kadınlar, hayat, özgürlük”, “İslamcı rejim gitmeli” ve “Adını söyle: Mahsa Amini” gibi sloganlar dikkat çekti.

Pehlevi hanedanı 1925 ila 1979 yılları arasında yaklaşık 54 yıl hüküm süren İran’ın son kraliyet hanedanıdır.

14 Ocak 1921’de 41 yaşındaki tuğgeneral Rıza Han, İngiliz General Edmund Ironside‘ın komutasında, Britanya ordusu tarafından yönetilen Pers Kazak Tugayı‘nın komutanı oldu.

Rıza Han, yaklaşık bir ay sonra, Kazak Tugayındaki müfrezesi ile Tahran’a gelerek Kaçar hanedanına darbe yaptı ve yönetimi ele geçirdi. Ekim 1925’te İran meclisi, Ahmed Şah Kaçar‘ı tahttan indirip sürgüne yolladı. Meclis, 12 Aralık 1925’te Rıza Pehlevi’yi İran’ın yeni Şahı ilan etti.

II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1941’de güneyden İngiltere ve kuzeyden de SSCB‘nin İran’a saldırarak işgal etmesi üzerine, Rıza Şah Pehlevi, tahtını oğlu Muhammed Rıza Pehlevi’ye bırakıp Güney Afrika’ya kaçtı.

Hanedan, İran’ı 1925’ten 1953’e kadar anayasal monarşi, 1953’ten devrildiği 1979 yılına kadar da bir tür “otokratik monarşi” ile yönetti.

Pehlevi rejimi, Ocak 1979’da Ayetullah Humeyni önderliğinde gerçekleştirilen İslam Devrimi sonucunda yıkıldı. Şah Muhammed Rıza Pehlevi, Enver Sedat‘ın onur konuğu olarak ailesiyle Mısır’a sığındı. Muhammed Rıza Pehlevi’nin oğlu Rıza Pehlevi şu anda ABD’nin başkenti Washington D.C.’de yaşıyor.

NE OLMUŞTU?

Mahsa Amini, 13 Eylül’de başörtüsünü yasalara göre doğru giymediği iddiasıyla darp edilerek gözaltına alındıktan sonra kolluk güçlerinin nezaretindeyken öldürülmüştü. İddiaya göre Amini, başına aldığı bir darbe üzerine komaya girmiş ve 16 Eylül’de hayatını kaybetmişti.

Amini’nin ölümüyle ülkede bir protesto dalgası başladı ve rejim yasalarına isyan eden kadınlar başörtülerini yakıp, saçlarını keserek cinayeti protesto etti.

İran polisinin ülke geneline yayılan şiddetli protesto gösterilerine tepkisi sert oldu. İran Devlet Televizyonu, şu ana dek protestolar sırasında aralarında güvenlik güçlerinin de bulunduğu 35 kişinin yaşamını yitirdiğini duyurdu, ancak insan hakları örgütleri, protestolarda en az 50 kişinin öldüğünü öne sürüyor. Kayıplara ilişkin gayri resmi rakamların resmi otoritelerin açıkladığından daha fazla olması bekleniyor.

Protestocular, daha fazla özgürlük talep etmenin yanı sıra ülkede uzun süredir devam eden ekonomik buhran ve gelir adaletsizliğine de tepki gösteriyor.

(Cumhuriyet/Washington D.C.)