Afganistan’da ve dolayısıyla bölgede ve dünyada yeni bir dönem başlarken, Uluslararası İlişkiler Uzmanı İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hasan Köni, bundan sonraki ihtimalleri, Milliyet’ten Mert İnan’a yaptığı değerlendirmede aktardı.

“ABD, Afgan Ordusu’nun birkaç saat içinde çökeceğini beklemiyordu” diyen Prof.Dr. Köni, Çin başta olmak üzere birçok ülkenin Taliban ile görüşme halinde olduğunu vurguladı. Köni, “Ancak Taliban ile ABD arasında gizli bir antlaşma ihtimalini de göz önünde bulundurmalıyız.” dedi.

‘15 yıldır süre gelen bir strateji’

ABD neden Afganistan’dan çekildi? Süper güç bir ülkenin Taliban’a yenilmiş olması mümkün olabilir mi?

“ABD, 2008’den itibaren İsrail’in güvenliğine yönelik savaş harcamaları nedeniyle 6 trilyon harcadı ve ekonomik anlamda ciddi sarsıntıya uğradı. Joe Biden, Ulusal Güvenlik ve Dışişleri Bakanlığı kadrolarına Obama döneminde akil adamlar olarak bilinen isimleri yanına aldı. Dış politikada, temkinli, saldırgan olmayan bir ekiple yola devam ediyor. Biden, askeri harcamalara devam eder ve ABD askerleri farklı bölgelerde sıcak çatışmaların içinde olursa, ekonomik anlamda iflası görüyor. Ancak bu meselenin sadece bir boyutu. Amerikalılar W.Bush zamanında bu yana Afganistan’dan çıkmak istiyordu. Usame Bin Ladin öldürüldükten sonra ‘Burada işimiz bitti’ denilmeye başlandı. Obama ve Trump da Ortadoğu’daki askeri masraflardan kurtulmak için bölgeden çekilmekten yanaydı. 15 yıldır süregelen çekilme stratejisini Biden hayata geçirmiş oldu.

ABD’nin Afganistan’daki toplam savaş masrafı 144 milyar dolar. Bundan sonraki hedefleri Çin. Askeri ve dış politika masraflarını Çin’e karşı kullanmak istiyorlar.”

‘Yeni petrol alanları ortaya çıktı’

Ortadoğu ve İslam coğrafyasını sömürmek ABD için karlı bir proje değil mi? Neden bu stratejiden vazgeçsinler?

“Sömürgecilik artık ABD’nin askeri harcamalarını karşılamaya yetmiyor. Hatta Ortadoğu petrol gelirleri, ABD askeri masraflarının altında kalmaya başladı. Son 20 yılda Çin, savaş yapmadan yükselirken, ABD sadece savaş ve askeri harcamalarla yükselmeye çalıştı. Ancak sömürgeci de olsanız, savaş giderleri, dönüşü olmayan harcamalardır. Küresel iklim değişikliği Ortadoğu petrollerinin önemini Rusya için de azalttı. Rusya’nın kuzeyindeki Arktik bölgede buzullar erimeye başlayınca yeni petrol alanları ortaya çıkmış oldu. Ortadoğu’daki petrole ihtiyacı olan tek ülke Çin. Trump göreve geldiğinde hedefine koymuştu. Biden ise tamamen Çin’e döndü ve bundan sonraki süreçte Asya-Pasifik’te yeni planlamalara yöneleceği, Ortadoğu’yu terk edeceği görülüyor.”

‘ABD ardında enkaz bırakan ülke’

ABD’nin ortaya çıkan görüntülerden sonra imajı çizilmiş olmadı mı?

“ABD, girdiği ülkelerden giderken, ardında enkaz bırakan bir ülkedir. ABD için bundan sonraki süreç imaj değil, Uzakdoğu ve Çin’in ekonomik hegamonyasını kırmak üzerine. Bu strateji için Japonya, Hindistan, Avustralya ve Vietnam’ı yanına çekerek Çin’i sıkıştırmak istiyorlar. Herkes, ABD’nin Afganistan’dan çekilmeyeceğini düşünüyordu. Ancak Ortadoğu’daki masrafın, Pasifik’te kullanılması planlanıyor. Ancak haklısınız Afganistan çıkarken, ikinci bir Vietnam olayı yaşayarak imajlarını zedelemiş oldular.”

Çin neden Taliban’a destek mesajı verdi?

“Bunun en önemli nedeni kuşak projesi. Ancak bir diğer neden de Uygur Türkleri. Taliban’ın Müslüman Türk Cumhuriyetleri’ndeki İslami gruplarla iyi ilişkiler içinde olduğu biliniyor. Çin’in Afganistan ile 91 kilometrelik sınır hattı söz konusu ve bu sınır hattı Uygur bölgesinde. Taliban’ın Uygurlar ile yakın ilişki içine girmesi Çin’i terörün hedefi haline getirebilir. Ruslar da Tacikistan’da asker yığınağı yapıyor. Çin ve Rusya, Taliban’ın mülteciler arasından ülkeye sızmasından korkuyor. Yol ve kuşak projesi için Çin’in bir miktar yatırım yapacağı anlaşılıyor. Hindistan ise Pakistan’dan korktuğu için Taliban ile iyi geçinmeye çalışan ülkelerden. Pakistan istihbaratı zaten Taliban’ı kuran yapılardan biri. Bölgede her ülke Taliban ile çıkarları doğrultusunda anlaşma zemini arıyor.”

‘AB ile ABD karşı karşıya gelebilir’

ABD’nin sahadan çekilmesi Rusya’nın rol kapmasına neden olamaz mı?

* Pek çok kişi ABD’nin Girit başta olmak üzere Dedeağaç, Bulgaristan, Romanya, Gürcistan, Ukrayna gibi eski Sovyet hegamonya alanında konuşlanma ve Karadeniz’e çıkma stratejisini Rusya’ya endeskli olduğunu söylese de, asıl hedef Çin. ABD’nin yol ve kuşak projesinin güzergahına yerleşme önceliği var. Rusya artık yakın zamanda önemini yitirecek petrol ve gaz satan bir ülke konumunda. Nükleer silahları hiçbir zaman kullanamayacağı da biliniyor. Çin’in imalat sanayinde 600 milyondan fazla kişi yeralıyor. Teknoloji ve bilişimde sıçrama halindeler. ABD’nin yol ve kuşak projesine darbe vurması Şangay beşlisine vurması anlamına geliyor. Meselenin bir de Avrupa boyutu var. Almanya, İngiltere ve Fransa, ABD için Asya-Pasifik’te savaşmak Çin’i karşılarına almak istemiyorlar. Afganistan’da ortaya çıkan durum AB ile ABD’yi karşı karşıya getirebilir. Avrupa göçmen istilasından korkuyor.”

‘Askerimizi 1 Eylül’e kadar çekmeliyiz’

Türkiye Taliban ile ilişki kurmalı mı? En çok merak edilen konu Kabil’deki Türk askerleri?

“Türkiye, bu noktada sadece batı dünyası ile Taliban arasında arabulucu rolü oynayabilir. Türk askerinin Kabil Havalimanı’nda olması aslında S-400 yaptırımlarına karşı ABD’nin yumuşaması için öne sürülen bir argüman olarak göze çarpıyor. Türkiye, Taliban’a ‘dünyanın tepkisini çekecek aşırı ve fanatik hareketlere girmekten kaçının, muhafazakar kalabilirsiniz ancak fanatikleşirseniz olmaz’ diyebilir. Ancak bunu dışında Türk askerinin bu saatten sonra Afganistan’da kalmasını gerektiren hiç bir durum yok. Kabil’de kalmak Taliban saldırısına uğramak anlamına geleceğinden askerlerimizi 1 Eylül’e geri çekmeliyiz.”

‘Gizli bir mutabakata varılmış olabilir’

ABD’nin Afgan mülteciler konusunda Türkiye’ye baskısı var mı? Türkiye’yi mülteci kampına mı çevirmek istiyor?

“ABD veya AB’nin 6 milyar dolar verip, ‘Afgan mülteciler Türkiye’de kalsın’ demesi mümkün değil. Türkiye’nin Afgan mülteci yükünü kaldırması için en az 100 hatta 150 milyar dolarlık bütçeye ihtiyacı var. Afgan mülteciler konusunda ABD ile Türkiye arasında bilmediğimiz gizli bir mutabakata varılmış olabilir. Ancak gelen Afganlar’ın içinde askerler olduğunu biliyoruz. Afganistan’dan kaçan Türkmen ve Özbekler’in bir kısmı Şii olsa da, daha özgür bir ortam istedikleri için İran yerine Türkiye’ye geliyor. İran’da 1 milyon Afgan mülteciyi almış durumda. Pakistan’daki rakamın 2.5 milyon olduğu belirtiliyor. İran gelen Afganlar’ı Türkiye’ye yönlendiriyor.”

‘Taliban dış destek için takiye yapıyor’

Taliban reformlara girişeceğini söylüyor sizce samimi olma ihtimalleri var mı?

“Taliban ekonomik olarak yaşamak istiyorsa, ‘reform’ diye duyurduğu bazı adımları atmak zorunda. Aksi halde hiç bir dış destek alamaz ve bu kez kendi içinde kaos yaşamaya başlar. Her darbeden sonra dışarıdan para gelir. Sistemi sadeleştirmek için ekonomik yardım şarttır. Bizde ki darbelerden sonra da olan budur. ABD eliyle ekonomi canlandırılmıştır. Çünkü yapının oturması istenir. Almanya ve ABD, yardımları keserse, Afganistan tamamen çöker ve bu kez yönetemediğiniz kaos durumu ortaya çıkar. Yönetemediğiniz kaos yeni savaş anlamına gelir. Taliban yaşaması için samimi olmasa da takiye yapmak ve fanatik uygulamalara son vermek zorunda olduğunu biliyor.”