Kırgızistan siyasetinde güç mücadelesi

Burak Çalışkan / AA

Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan gibi Orta Asya devletleri ile kıyaslandığında ekonomik olarak oldukça geride bulunan Kırgızistan, bunun aksine sivil toplumun en kuvvetli olduğu bölge ülkesidir. 2005 ve 2010 yıllarında gerçekleştirilen halk hareketleriyle yaşanan iktidar değişimleri, Kırgızistan’ı istikrarsızlaştırırken, demokrasi ve seçimler konusunda da farklı bir noktaya taşıdı. Ekim 2017’de çatışma ortamı olmadan gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimleriyle Orta Asya’da ilk kez liderlik demokratik yollarla el değiştirirken, Kırgızistan da bölgenin demokratik yönden en fazla ilerleyen ülkesi olarak gösterildi. Ancak geçtiğimiz günlerde eski Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in gözaltına alınması ile sonuçlanan olaylar, ülkedeki kronik sorunların devam ettiğini gösteriyor.

Atambayev ve Ceenbekov Arasında Çekişme

2011-2017 yılları arasında cumhurbaşkanlığı görevinde bulunan Atambayev, geçen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarışa dahil olmayarak Sooronbay Ceenbekov’u desteklerken, Ceenbekov da Başbakan Sapar İsakov başta olmak üzere Atambayev’e yakın pek çok ismi hükümette görevlendirdi. Eski cumhurbaşkanı olarak anayasal dokunulmazlığa sahip olan Atambayev, genel başkanlığını yürüttüğü Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi (SPDK) ve hükümette bulunan kendisine yakın isimlerle Kırgız siyasetindeki nüfuzunu devam ettirebileceğini düşünüyordu.

Ancak geçen nisan ayında Ceenbekov’un kardeşi Asılbek Ceenbekov’un mecliste milletvekili olarak görevine devam etmesine Atambayev’in sert tepki göstermesinin ardından ikili ilişkiler gerginleşti. Bu gerginlik SPDK’dan Ceenbekov yanlılarının, hükümetten ise Atambayev yanlılarının tasfiye sürecine yol açtı. Cumhurbaşkanı Ceenbekov, Atambayev döneminden kalan birçok danışmanın görevine son verirken, meclisten güvenoyu alamayan İsakov da başbakanlığı kaybetti. Ardından da İsakov ve Atambayev’e yakın pek çok isim kısa süre içerisinde yolsuzluk suçlaması ile hapse atıldı.

Bu noktada Kırgızistan siyasetini krize sokan Ceenbekov ile Atambayev arasındaki çekişme, Atambayev’e yöneltilen suçlamalarla daha da şiddetlendi. İlk olarak mafya lideri olarak bilinen Aziz Batukayev’in 16 yıllık cezasının neredeyse yarısını bile doldurmadan Kırgız yetkililer tarafından ileri derecede hasta olduğu gerekçesiyle 2013 yılında serbest bırakılması, dönemin Cumhurbaşkanı Atambayev ile ilişkilendirildi. O dönemde ülkede büyük tepkilere yol açan bu olay, Kırgızistan İçişleri Bakanlığı tarafından tekrar gündeme getirilerek bir soruşturma başlatıldı ve Atambayev de soruşturma kapsamında tanık sıfatıyla ifadeye çağrıldı. Dokunulmazlığını hatırlatan Atambayev ise ifadeye çağrılmasının hukuk dışı bir karar olduğunu dile getirdi.

Meclis Araştırma Komisyonu, Atambayev’e Aziz Batukayev soruşturması haricinde Merkezi Isıtma Kurumunun modernizasyonu, kömür alım ihaleleri, Tarih Müzesi binasının modernizasyonu ve tarım arazilerinin satışı konusularında yapılan yolsuzluklarla ilgili suçlamalar yöneltti. Eski cumhurbaşkanı suçlamaları reddederken, polise ifade vermeyi de reddetti.

Bu gelişmeler üzerine Kırgızistan Başsavcılığı, Atambayev hakkında soruşturma başlatılabilmesi için dokunulmazlığının kaldırılması amacıyla meclise başvururken, haziran ayında Kırgızistan parlamentosunda yapılan oylamayla eski cumhurbaşkanının dokunulmazlığı kaldırıldı.

Rusya faktörü

Kırgızistan’da oldukça etkin bir konumda bulunan Rusya, ülkede yaşanan krizi de yakından takip etti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in temmuz ayında tırmanan krizin ardından hem Ceenbekov hem de Atambayev ile telefonda görüştüğü medyaya yansıdı. Ancak bu konudaki en ilginç gelişme Atambayev’in 24 Temmuz’da Moskova’ya giderek Kremlin’de Putin ile görüşmesi oldu. Ülkedeki müttefiklerinin azalması ve dokunulmazlığının kaldırılmasının ardından eski cumhurbaşkanı, Putin’in desteğini kazanmaya çalıştı.

Buna rağmen Putin’in medyaya yansıyan açıklamalarından da anlaşılabileceği üzere beklediği desteği tam olarak alamayan Atambayev, yine de Putin ile yakın ilişkilerinin onu Kırgız devletinden koruyabileceğini hesaplıyordu. Nitekim Kırgızistan’a geri dönen Atambayev, Ceenbekov’a yönelik muhalefetini devam ettirdi. Cumhurbaşkanı Ceenbekov ise Atambayev ile kişisel sorun yaşadığı yönündeki eleştirilere ilişkin, “Bu iki kişinin tartışması değil, bu kişisel çıkarlarını devletin çıkarları üzerinde gören bir irade ile hukuk mücadelesidir” ifadelerini kullandı.

Atambayev’e yönelik operasyon

Nihayetinde Kırgızistan güvenlik güçleri, 7 Ağustos’ta Atambayev’i gözaltına almak için başkent Bişkek’in güneyinde yer alan Çuy bölgesine bağlı Koy-Taş köyündeki evine geldi. Burada Atambayev’in para ile tuttuğu iddia edilen destekçileri ile güvenlik güçleri arasında çatışmalar yaşandı. Bu çatışmanın ardından bir polis memuru hayatını kaybederken, onlarca kişi yaralandı ve 6 polis memuru da Atambayev’in destekçileri tarafından rehin alındı.

Dünya basınına da yansıyan bu gelişmeler daha büyük bir kriz beklentisini gündeme getirdi. Ancak göstericilerin 8 Ağustos sabahı rehineleri serbest bırakmasıyla Kırgız güvenlik güçleri bu kez çok daha kalabalık bir ekiple operasyonu gerçekleştirdi. Eski Cumhurbaşkanı Atambayev, bu kez direnmeden teslim olarak gözaltına alındı. Gözaltı kararı sonrası Atambayev’in destekçileri ise önce evinin yakınlarında ardından da Bişkek merkezde protestolar düzenledi. Şehrin ana meydanında gerçekleştirilen protestoların büyümesini engellemek için müdahale eden polis, bir süre sonra grubu dağıtarak kontrolü sağlamayı başardı.

Atambayev’e yönelik operasyon, ülke gündeminin de başlıca maddesi haline geldi. Cumhurbaşkanı Ceenbekov konu ile ilgili, Atambayev’in yasaları çiğnediğini ve polise karşı silahlı direniş göstermesini ön plana çıkardı. Kırgızistan Ulusal Güvenlik Komitesi Başkanı Orozbek Opumbayev ise Atambayev’i darbe girişiminde bulunmakla suçladı. Ülkenin istihbarat servisini de yöneten Opumbayev, özellikle 7 Ağustos’ta yaşanan çatışmada hayatını kaybeden polis memurunu anarak, Atambayev’in niyetinin daha fazla kan akıtmak olduğunu iddia etti. Kırgızistan Başsavcısı da Atambayev’e yönelik önceki suçlamaların yanı sıra ‘cinayet’, ‘kitlesel bir isyanı organize etmek’ ve ‘güvenlik güçlerini rehin almak’ gibi konuların da soruşturma sırasında görüşüleceğini dile getirdi.

Atambayev’in tutuklanmasına Moskova’nın vereceği tepki de merak edilirken, Kremlin’den Kırgızistan’ın iç işlerine müdahale etmenin yanlış olacağına yönelik bir açıklama geldi. Ancak daha dikkat çekici olan Atambayev’in gözaltına alındığı tarih olan 8 Ağustos’ta Rusya Başbakanı Dmitriy Medvedev’in Issık gölü kıyılarında uzun süredir planlanan bölgesel bir zirveye katılmak için Kırgızistan’a gelmesi ve Cumhurbaşkanı Ceenbekov ile görüşmesiydi.

Nihayetinde bir Rus askeri üssüne de ev sahipliği yapan Moskova’nın yakın müttefiki Kırgızistan, on beş yıldan kısa bir sürede iki devrimle karşılaştı. Şimdi de görevdeki cumhurbaşkanı ile eski cumhurbaşkanı arasındaki güç mücadelesine tanık oluyor. Hakkında 14 ciddi suçlama olan ve suç listesinin sürekli olarak güncellendiği Atambayev, 26 Ağustos’a kadar gözaltına kalacak. Ömür boyu hapis cezası ile karşı karşıya olan Atambayev’in durumu, ülkede bundan sonraki liderlik devrinin barışçıl yollarla yürütüleceğine ilişkin beklentileri de zayıflatıyor. Kırgız toplumu ülkede sürekli olarak meydana gelen iç çatışma ve çekişmelerden rahatsız olsa da tüm bu yaşananlar Kırgızistan’daki istikrarsızlığın önümüzdeki yıllarda da devam edeceğini gösteriyor.

[İNSAMER Avrasya araştırmacısı olan Burak Çalışkan Orta Asya siyaseti, Rus dış politikası ve Avrasya jeopolitiği konularında çalışmaktadır]