Fas‘ta Temsilciler Meclisinde görev yapacak 395 milletvekilinin belirleneceği genel seçimler için 31 siyasi parti ve bağımsızlardan toplam 6 bin 815 aday yarışacak. Kadınların aktif olarak yer aldığı gözlenen seçimlerde 2 bin 329 kadın, milletvekili olmak için aday oldu. Belediye ve bölge yerel yönetimleri için aday olanların sayısı ise 157 bin 569 olarak duyuruldu.

Yaklaşık 18 milyon seçmenin bulunduğu 36 milyon nüfuslu ülkede, genel ve yerel seçimler için propaganda süreci 26 Ağustos’ta başlamıştı.

Seçim yarışındaki partiler ve koalisyonlar

Fas’ta iki dönemdir hükümeti kuran Adalet ve Kalkınma Partisi (PJD) ile ana muhalefet partisi Asalet ve Çağdaşlık (PAM) arasında kıyasıya bir yarış bekleniyor. PJD’nin halen ana muhalefet partisinden 23 fazla milletvekili var. Beş yıl önceki seçimde aralarında yüzde 6,93 oy farkı çıkmıştı.

Ülkenin üçüncü büyük partisi İstiklal Partisi ile hükümetin ikinci büyük ortağı Milli Bağımsızlar Birliği (RNI) yarışın diğer iddialı partileri. 2016 seçimlerinde iki parti arasındaki oy oranı farkı yüzde 0,81 idi.

Mevcut koalisyon hükümeti PJD (125 milletvekili), RNI (37 milletvekili), Halk Hareketi (27 milletvekili), Anayasal Birlik (23 milletvekili) ve Sosyalist Birlik (20 milletvekili) partilerinden oluşuyor.

Muhalefet kanadında PAM (102 milletvekili), İstiklal Partisi (46 milletvekili), İlerleme ve Sosyalizm (12 milletvekili), Sol Federasyon (2 milletvekili) yer alıyor.

Muhalefet partileri ittifaklara açık

Hükümet içinde kendine yer bulmak isteyen muhalefet partileri ittifak konusunda her türlü ihtimale açık olduklarını gösteren açıklamalarda bulunuyor.

Temmuz ayında PAM, İstiklal, İlerleme ve Sosyalizm partileri arasında birleşme sinyalleri doğsa da bunun bir ittifak mı yoksa koordinasyon mu olduğu konusunda görüş ayrılığı yaşandı.

İstiklal Partisi bu durumu bir koordinasyon olarak nitelendirirken, İlerleme ve Sosyalizm Partisi ittifak olarak görme eğilimi gösterdi.

Toplamda 31 partinin katıldığı seçimler öncesinde sadece 12 partinin programını açıklaması dikkat çekti. Diğer partilerin iddia olmadığı konuşuluyor.

Eski Başbakan’dan “Gizli bir şeyler hazırlanıyor” iddiası

Seçimlerden üç gün önce eski Fas Başbakanı ve iktidarın büyük ortağı PJD’nin eski genel sekreteri Abdulilah Benkiran, seçimler konusunda “gizli bir şeyler hazırlandığını” öne sürdü. Benkiran, Facebook sayfasından yaptığı canlı yayında, 8 Eylül seçimleri konusunda gizli bir şeyler hazırlandığını hissettiğini belirterek, “Hazırlanan şeyin seçim sonuçlarını değiştirip değiştirmeyeceğini bilmiyorum. Fakat bunun ülkenin çıkarına olmadığından eminim.” ifadelerini kullandı.

Fas’ta, 2011 yılında başlayan Arap Baharı olaylarının ardından Anayasa’ya “Kralın hükümeti kurma görevini en fazla oy alan partiye vermesinin gereği” maddesinin konulmasıyla ülkede demokratik seçimler yapılmaya başlandı.

Son iki dönemdir seçimlerde ipi göğüsleyen Fas Adalet ve Kalkınma Partisi, 2016 seçimlerinde oy oranını artırarak milletvekili sayısını 107’den 125’e çıkardı. 2016’da ikinci 5 yıllık hükümeti kurmayı başaran parti, 2021 seçimlerinin de favorisi olarak gösteriliyor.

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kazanmaktan şüphesi yok

Fas’ta koalisyonun büyük ortağı Adalet ve Kalkınma Partisinin (PJD) geçen haziran ayında yapılan meslek odaları seçiminde düşük oran almasının 8 Eylül’deki genel ve yerel seçimlerde de bir düşüşün göstergesi olduğu tartışılırken, PJD yetkilileri ise partilerinin kazanma şansının varlığından şüphe duymuyor.

Hükümet koalisyonunda yer alan, Milli Bağımsızlar Birliği (RNI) geçen ay yapılan meslek odaları seçimlerinde 2 bin 230 sandalyeden 638’ini alarak birinci oldu. Ana muhalefet partisi Asalet ve Çağdaşlık Partisi (PAM) 363 sandalyeyle ikinci olurken, onu 360 sandalyeyle İstiklal Partisi izledi. Adalet ve Kalkınma partisi ise 49 sandalyeyle 8. sırada yerini aldı.

Siyasi analist Ömer Şarkavi, AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, önceki meclis ve belediye seçimlerinde yükseliş gösteren Adalet ve Kalkınma Partisi’nin meslek odaları seçimiyle ilk kez düşüşe tanık olduğunu belirtti. Bu durumun, PJD’nin başta RNI olmak üzere diğer partilere göre genel ve yerel seçimlerde düşük aday sayısı sunmasıyla ilişkili olduğunu ifade eden Şarkavi, genel ve yerel seçimlerde PJD 9 bin aday çıkarırken, RNI’nın yaklaşık 26 bin aday çıkardığına işaret etti.

Şarkavi, aday sayısı arttıkça, özellikle belediye seçimlerindeki seçmen sayısının milletvekili seçimlerini olumlu etkileyeceğinden, seçimlerdeki başarı paylarının da o kadar yüksek olacağını savundu.

Seçim sisteminin PJD dahil tüm partileri etkileyeceğini söyleyen Şarkavi, şunları kaydetti: “PJD için işleri daha da kötüleştiren şey, iç mücadeledir. Çatışma, özellikle bazı bölgelerde aday olma mücadelesi olmak üzere belirgin hale geldi.”

4 kanun değişikliği yapıldı, İsrail’le normalleşme imzalandı

Fas’ta 8 Eylül’de düzenlenmesi beklenen genel ve yerel seçimler öncesinde, seçim sistemine ilişkin 4 kanun değişikliği onaylanmıştı. Yapılan değişiklikle “seçim sisteminin geliştirilmesinin, partilere yapılan mali yardımların düzenlenmesinin, seçimlerde güvenilirliğin ve seçim kampanyalarında mali açıdan şeffaflığın artırılmasının” hedeflendiği belirtilmişti.

PJD, İsrail’le ilişkilerin normalleştirilmesi anlaşması ve Hint kenevirinin tıbbi, endüstriyel amaçlarla kullanılmasına izin veren yasa tasarısının Bakanlar Kurulunda onaylanması sonrası sıkıntılı bir süreçten geçiyor.

Fas’ın İsrail ile ilişkilerini normalleştirmesi sonrasında iktidardaki PJD’ye yönelik eleştiriler dikkati çekmişti.

Fas yönetimi, 10 Aralık 2020’de eski ABD Başkanı Donald Trump’ın Batı Sahra’da Fas’ın hakimiyetini tanımasıyla birlikte İsrail ile ilişkilere yeniden başlama kararı almıştı.

Bu karar, İslami eğilimiyle bilinen iktidardaki PJD içinde ve dışında tartışmalara neden olmuştu.

Şarkavi geçen yıllarda hükümetin aldığı söz konusu kararların seçimlere yansımasıyla ilgili olarak “Parti, bazı belediyeler ile koalisyondaki 10 yıllık iktidarının vergisini ödeyecek. PJD’nin, bu sürede aldığı ve popülaritesini etkileyen bir dizi siyasi kararın yanı sıra özellikle seçim vaatlerini yerine getirmemesi seçmenlerin onu cezalandırmasına neden olacak. Bu kararlar, partiye yaklaşık 800 bin oy kaybettirecek.” görüşünü savundu.

Partinin, seçimlerde kazanma şansı hala yüksek

PJD Genel Sekreterliği Üyesi Abdulaziz Eftati ise partisinin seçimlerde kazanma şansının yüksek olduğunu belirtti. “PJD, gerek seçim öncesinde gerekse seçim kampanyasında net siyasi kurallara göre hareket eden ve iletişim kurmaya, ikna etmeye çalışan az sayıdaki partiden biri.” diyen Eftati, “Bu seçimde yeni olan şey ise oyları satın almak için yoğun bir şekilde para akıtan bir partinin varlığı. Bu da bizi, sürekli olarak yolsuzlukla karşı karşıya bırakıyor.” değerlendirmesinde bulundu. Eftati, partinin, meslek odaları seçimlerindeki oy kaybını da oyların parayla satın alınmasına bağladı.

PJD eski Genel Sekreteri Abdulilah Benkiran ve Mustafa er-Ramid gibi parti yetkililerinin, seçim öncesinde gözlerden uzak olmasıyla ilgili olarak ise Eftati “Ramid’in seçim kampanyasına katılmasına engel olan sağlık problemleri olduğu, Benkiran’ın ise kendi kararı olduğu”nu söyledi.

PJD’nin gerek hükümette gerekse belediyelerde önceki seçimlerde iyi sonuçlar aldığını hatırlatan Eftati, arada sırada çıkan tartışmalara rağmen parti teşkilatının halen güçlü bir yapıya sahip olduğunu vurguladı.