İbrahim Eryiğit

Son yıllarda, özellikle de son on yıldır Mehmet Akif Ersoy üzerine çok kitap çıktı, yüksek lisans ve doktora tezleri, denemeler, makaleler yazıldı. Hem devletin resmi kurumları tarafından hem de sivil toplum kuruluşları tarafından konferanslar, paneller, sergiler… gibi birçok etkinlikler düzenlendi. Özellikle de Mehmet Akif’in çıkardığı Sebilürreşad dergisi aynı formatında tekrar çıkmaya başladı. Akif’in torunu Selma Argon’un manevi katkılarıyla, Fatih Bayhan ve arkadaşları tarafından Sebilürreşad dergisinin 14 Ağustos 2016 tarihinden itibaren yeniden çıkarılması kültür ve edebiyat dünyamız açısından çok önemli bir yer tutuyor. (Bilindiği üzre, Sebilürreşad, 1908 ağustosunda Mehmet Âkif Ersoy’un desteği ile Eşref Edib Fergan başyazarlığında Sırat-ı Müstakim adıyla çıkarılmaya başlanan ve Millî Mücadele yıllarında öncü bir rol oynayan dergidir. İslamcılık hareketinin en önemli yayın organı olan bu derginin en büyük özelliklerinden birisi de Safahat’ın tamamına yakınının burada yayımlanmış olmasıdır. 1925’te Takrir-i Sükûn Kanunu ile kapatılan dergi, 1948’in mayıs ayında tekrar Türkçe alfabeyle neşredilmeye başlandı. 1966 yılında yayım hayatına son verildi.) 

Dergi bünyesinde kurulan SR Yayınevi tarafından yayımlanan kitapların biri de şair-yazar Cevat Akkanat’ın yazdığı Özgün Bir Toplum Kurucu: Mehmet Akif adını taşıyor. 1997-2005 yılları arasında Likâ adlı edebiyat dergisini çıkaran, Gelenek ve İkinci Yeni Şiiri (İnceleme)  ve Feraizcizâde Mehmet Şakir (biyografi) kitaplarının yanı sıra şiir, deneme ve antoloji türünde birçok eseri olan Akkanat, uzun çalışmalarının sonunda değerli şairimiz Mehmet Akif’i farklı bir bakış açısıyla okuyucularına sunuyor.

Kitap sekiz ana bölümden oluşuyor: Çağının İdeolojileri Karşısında Mehmet Akif, Mehmet Akif’in Çocukluk Arkadaşı Olarak Fatih Camii, Mehmet Akif’in Şairliği, Mehmet Akif nasıl okurdu?, Safahat’taki İthaflar Ne Söyler?, Bir Mukayese Denemesi: Mehmet Akif’ten etkilenen şairler, Akif’i Parçalamak ve Safahat İlk Haliyle.

Safahat’ı, deyim yerindeyse didik didik edercesine bir çalışma koymuş ortaya Cevat Akkanat: “Baştan sona İlâhî Kelam’ın izleriyle dolu olan Safahat, bize sürekli olarak şu düsturu hatırlatmaktadır: ‘İman ediyorsanız, galip sizsiniz!’”. Başta Safahat olmak üzere, Evliya Çelebi,  Eşref Edib, Midhat Cemal Kuntay, Ayvansarayî Hafız Hüseyin, Necip Fazıl Kısakürek, Ertuğrul Düzdağ, Kaya Bilgegil, Orhan Okay, Fevziye Abdullah Tansel, Sezai Karakoç, Ahmet Kabaklı, D. Mehmet Doğan, Metin Önal Mengüşoğlu, Nazım Hikmet,  Murat Belge, Cemal Süreya,

Nâzende Öztürk, Mehmet Can Doğan ve burada isimlerini yazamadığım yüzlerce isme ait kaynakları tarayıp, çok önemli alıntılar yapmış Akkanat. 

Mehmet Akif’in Sanat ve Edebiyata Bakışı başlığında, bu çalışmasının arkaplanına dair teknik ipuçlarını verir Akkanat: “Âkif’in sanat, edebiyat, şiir ve şair üzerine olan yaklaşımlarını, fikrî ve edebî nitelikli makalelerinden yola çıkarak tespit etmek mümkündür. Üstelik işimiz hayli kolaylaşır. Fakat bu çabanın söz konusu eserler yerine, abidevî Safahat veya bir vesileyle Safahat’a girememiş manzum metinler üzerinde gösterilmesi daha esaslı bir sonucu doğuracaktır.

Öyleyse, Âkif’in bahsettiğimiz şiir külliyatındaki metinleri belirli bir sistem çerçevesinde incelememiz gerekmektedir. Bu çerçeve, şairin sanat, edebiyat, şiir ve şair çerçevesinde dile getirdiği görüşlerin hangi metinlerde, ne tür bir ilişki ağı ile dikkatlere sunulduğu nokta-i nazarına bağlıdır.” Bu bölümde, Akif’in, kendi sanatına dönük, başka şairlerin tutumlarıyla, şiirsel duyuş ve düşünüşlerle ilgili,  şiir-sosyal hayat ilişkisine ve şiir ithaf ettiği veya eserlerinden iktibas yaptığı şairlere bağlı çok önemli tespitler yer alıyor. 

Cevat Akkanat, “Âkif’in süreğen bir etkisi var. Kendi çağının ve sonraki kuşakların ustalaşmış şairlerine sirayet etmiş daima.” diyerek, Akif’ten bir şekilde etkilenen veya onun şiirleriyle benzerlikler bulunan şairlerin şiirlerinden çok miktarda alıntılar yapar. Akif’in şiirleriyle Nazım Hikmet, Necip Fazıl Kısakürek, Sezai Karakoç, Zeki Ömer Defne ve Cemal Süreya gibi birçok şairin şiirini mukayese ederek, söz konusu benzerlikleri ve etkileşimleri vurgular.

Cevat Akkanat’ın hayli emek sarf ettiği her halinden belli olan Özgün Bir Toplum Kurucu: Mehmet Akif adlı bu kitabının, hem akademik platformlarda hem de akademik disiplin dışında yer alan ortamlarda ciddi bir şekilde değerlendirileceği kanaatini taşıyorum. Özellikle de Mehmet Akif Ersoy hakkında çalışacak olan genç araştırmacılara çok faydalı olacağını düşünüyorum. Bu yazının son cümlelerini Akkanat’ın sözleriyle tamamlayalım: “Bilindiği gibi Âkif, yeryüzünde İslam’ı tek başına (en azından) temsil eden son ve tek devletin can çekiştiği, bunun gibi, diğer Müslüman toplulukların da bağımsızlık savaşları vererek birleşik hayattan kopup ulus devlet durumuna düştükleri ve maalesef hemen hepsinin ‘genel millî’ çizgiden saparak yabancı ideoloji ve rejimlerin himayesine girdiği bir dönemde yaşamıştır.” 

[Özgün Bir Toplum Kurucu: Mehmet Akif, Cevat Akkanat, 140 sayfa, SR Yayınevi, Nisan 2020, Ankara]